امروزه وجود نظریه‌ها و دیدگاههای متعدد از نحوه استفاده از زمین و اقدامات متفاوت روی آن باعث گردید تا مفاهیم و اصطلاحات خاصی در اراضی بوجود آید. به همین دلیل دانستن مفاهیم و اصطلاحات حقوقی، ثبتی و فنی زمین یکی از نیازهای اساسی روزمره افرادی است که با امور زمین در ارتباط هستند.

در کشور ما قانونگذار مسئولیت برنامه‌ریزی و اجرای طرحها بر روی زمین را به عهده دستگاههای متعدد محول نموده که در این راستا بنیاد مسکن انقلاب اسلامی بعنوان یکی از دستگاههای اجرایی کشور مسئول برنامه‌ریزی و تملک اراضی مستعد روستا جهت ساخت مسکن روستایی را بعهده دارد.

بدین منظور ضروری است کارشناسان و سایر کسانی که در داخل مجموعه بنیاد با مقوله زمین سر و کار دارند با اصطلاحات و واژه‌ها مربوط به زمین آشنا شوند. برای اطلاع این عزیزان بر آن شدیم تا مهمترین مفاهیم و اصطلاحاتی که بصورت روزمره مورد نیاز می باشد را طی چند فصل متوالی به شرح ذیل بیان نماییم.

امید است این مجموعه مورد توجه دست اندرکاران و کارشناسان و سایر علاقمندان قرار گیرد.

الف) فصل اول: تعریف انواع اراضی

1- اراضی بایر:

زمین هایی است که سابقه احیا دارد، ولی به علت اعراض یا عدم بهره برداری بدون عذر موجه مدت 5 سال متوالی متروک مانده یا بماند.

2- اراضی دایر:

زمین هایی است که احیا شده و مستمراً مورد بهره برداری است.

3- اراضی موات:

زمین هایی است که سابقه احیاء و بهره برداری ندارد و به صورت طبیعی باقی مانده است.

4- اراضی آیش:

زمین دایری است که به صورت متفاوت طبق عرف محل برای دوره معین بدون کشت بماند.

5- جنگل ها یا بیشه طبیعی:

مجتمعی متشکل از عرصه و هوایی و مرکب از موجودات از منشاء نباتی (مانند درخت، درختچه، نهال، علف و خزه) و حیوانی صرف نظر از درجه تکامل به نحوی که دست بشر در ایجاد و تکامل آن دخیل نبوده است.

6- مراتع:

زمین هایی است اعم از کوه و دامنه یا زمین مسطح که در فصل چرا دارای پوششی از نباتات علوفه ای خودروی بوده و با توجه به سابقه چرای عرفاً مرتع شناخته شود. اراضی آیش گرچه پوشش نباتات و علوفه ای داشته باشند مشمول تعریف مرتع نیستند. چنانچه مرتع دارای درختان جنگلی خودروی باشد مرتع مشجر نامیده می شود.

7- نهالستان:

 جنگل های دست کاشت عمومی که توسط دولت ایجاد شده باشد.

8- اراضی جنگلی:

به جنگل تکامل نیافته ای گفته می شود که به صورت زیر باشد:

الف) تعداد کنده درخت یا نهال یا بوته جنگلی در هر هکتار آن جداگانه یا مجموعاً از یکصد اصله تجاوز ننماید.

ب) درختان جنگلی به صورت پراکنده باشد به نحوی که حجم آن در هر هکتار در شمال (از حوزه آستارا تا حوزه گلیداغی) کمتر از پنجاه مترمکعب و در سایر نقاط ایران کمتر از بیست مترمکعب باشد (در صورت وجود شمشاد حجم بیش از سی مترمکعب جنگل شمشاد محسوب می شود).

9- اراضی مستحدثه:

زمینی است که در نتیجه خشک افتادن آب دریاها، دریاچه ها و تغییر بستر رودخانه ها یا خشک شدن تالاب ها ایجاد شده باشد.

10- اراضی ساحلی:

زمین هایی است که در مجاورت حریم دریا و دریاچه و یا اراضی مستحدثه قرار دارد و با توجه به تعریف انواع اراضی مذکور در این قانون برحسب مورد در حکم یکی از آنها محسوب خواهد شد.

11- اراضی دولتی:

اعم از ثبت شده و ثبت نشده دایر و بایر عبارت است از:

الف) اراضی موات

ب) اراضی که به نحوی از انحا به دولت منتقل شده است اعم از طریق اصلاحات ارضی، خالصه، مجهول المالک و غیره.

ج) اراضی متعلق به دولت که در اختیار اشخاص حقیقی و حقوقی و یا مؤسسات دولتی قرار دارد و به علت عدم استفاده و یا عدم اجرای مفاد قرارداد به دولت برگردانده شده است.