نمونه گیری فرآیند انتخاب مشاهده ها و تعمیم نتایج مشاهده به کل جمعیت است. 

دلایل نمونه گیری :

1. صرفه جویی در وقت، انرژی و هزینه.  

2. جلوگیری از افزایش احتمال اشتباهات از قبیل اشتباهات پرسشگر و نیافتن پاسخگویان.  

3. نتیجه نمونه گیری به شرط رعایت اصول و ضوابط آن ، با نتایج همه پرسی یکی است.  

تاریخچه نمونه گیری :  

نمونه گیری در علوم اجتماعی همگام با نظرسنجی سیاسی، توسعه یافته است. 

مجله آمریکایی لیترری دایجست در سال 1920 اسامی افرادی را از دفترچه های راهنمای تلفن و فهرست اسامی دارندگان خودرو انتخاب و اقدام به ارسال کارت پستالهایی برای آنان نمود. سردبیران این مجله در این کارت پستالها این سؤال را مطرح کرده بودند که از بین دو نامزد انتخابات ریاست جمهوری به کدام یک رأی خواهید داد. لیترری دایجست پس از دریافت پاسخها به درستی پیش بینی کرد که چه کسی برندة انتخابات ریاست جمهوری خواهد بود. این مجله در دوره های بعدی انتخابات ریاست جمهوری حجم نظرسنجی خود را گسترش داد و پیش بینیهای آن در انتخابات ریاست جمهوری سالهای 1924، 1928 و 1932 درست از آب در آمد. 

در سال 1936، این مجله برای ده میلیون نفر برگه های نظرسنجی فرستاد و دو میلیون پاسخ دریافت کرد. در این نظرسنجی 57 درصد شرکت کنندگان به آلف لندون و 43 درصد به روزولت رأی داده بودند. اما پس از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری، نتایج کاملاً بر عکس بود و روزولت با 61 درصد آرا پیروز شده بود. اشتباه سردبیران لیترری دایجست در چهارچوب نمونه گیری آنها نهفته بود: دارندگان تلفن و مالکان خودروی شخصی. آنها نمونه ای از افراد ثروتمند را انتخاب کرده بودند. 

اصطلاحات نمونه گیری : 

عنصر : واحدی که درباره اش اطلاعات جمع آوری می شود و مبنای تحلیل را فراهم می سازد.  

جمعیت : مجموعه افراد، اشیاء یا نمودهایی که یک یا چند صفت مشترک داشته باشند و یکجا در نظر گرفته شوند.  

چهارچوب : فهرست اصلی واحدهای نمونه گیری است که نمونه یا مرحله ای از نمونه، از آن انتخاب می شود.  

متغیر : صفات منحصر به فرد عنصرهای یک جمعیت را توصیف می کند.  

نمونه : زیرمجموعه ای از یک جمعیت است که برای استنباط ماهیت کل جمعیت انتخاب می شود.  

معرف بودن نمونه : همة اعضای جمعیت بخت یکسان برای انتخاب شدن داشته باشند.  

جامعه آماری به مجموعه افراد، اشیاء و یا به طور کلی پدیده ها ی اطلاق می شود که محقق می تواند نتیجه مطالعه خود را به کلیه آنها تعمیم دهد. جامعه آماری تحقیق با یک یا چند صفت مشترک شناسایی می شود. در بیشتر موارد به سبب حجم گسترده جامعه آماری، مراجعه به کلیه آحاد جامعه و مطالعه تک تک آنها امکان پذیر نیست. در این صورت محقق ناگزیر است که بخشی از جامعه آماری را مورد مطالعه قرار داده و نتیجه بررسی را به تمامی جامعه آماری تعمیم دهد. مراجعه به بخشی از جامعه آماری جهت شناسایی همه آن را روش نمونه گیری می نامند. 

انجام این کار زمانی امکان پذیر است که بخشی نمونه کلیه صفات و ویژگی های جامعه آماری را دارا باشند و بتوان آن را نمایشگر جامعه محسوب داشت. پس نمونه آماری به بخشی از جامعه آماری اطلاق می شود که ویژگی ها و صفات جامعه آماری را در خود داشته باشد و محقق بتواند با مطالعه آن بخش، درباره جامعه آماری قضاوت کند. درعین حال نمونه آماری باید قابل دسترسی بوده و امکان مطالعه آن توسط محقق فراهم باشد. به طوری که ازتوضیح درباره نمونه آماری روشن می شود و می توان برای نمونه آماری از دو ویژگی عمده روایی و تناسب حجمی سخن گفت: 

1-روایی نمونه آماری: 

روایی نمونه آماری از آن است که بتوانیم نمونه مورد مطالعه را از نظر همگونی با جامعه مورد مطالعه و دارا بودن ویژگی ها و صفات آن، بخشی از جامعه آماری تلقی کنیم.

2- تناسب حجمی نمونه آماری:

تناسب حجمی نمونه مورد مطالعه در آن است که بخش مورد مطالعه حجم کافی و مناسب داشته باشد، به طوری که از نظر کمی نیز بتوان آن را نمایشگری از جامعه آماری تلقی کرد و نتایج مطالعه را به جامعه تعمیم داد.

کاری که نمونه‌گیری به عنوان یک ابزار تحقیق می‌کند، تسهیل کار تحقیق است هر چه تعداد افراد بیشتر باشد وقت و هزینه بسیار زیادی صرف می‌شود و احتمال اشتباه زیاد می‌شود بنابراین بررسی از طریق نمونه‌گیری نسبت به بررسی از طریق سرشماری دارای مزایای زیر می‌باشد: الف) هزینه آن کمتر است. ب) چون به تعداد کمتری مصاحبه کننده (آمارگیر) احتیاج است می‌توان آنها را در سطح بالاتری انتخاب نمود. پ) این تعداد محدود را می‌توان بهتر آموزش داد. ت) در هر مصاحبه می‌توان وقت و دقت بیشتری صرف نمود. ث) در هر مصاحبه می‌توان تعداد بیشتری سؤال مطرح کرد. ج) کل زمان لازم برای انجام مصاحبه و محاسبه و تجزیه و تحلیل ارقام کمتر است (مورگان، 1354: 2).

خطای نمونه‌گیری: پارامتر ثابت است و آماره یک چیز متغییر است اساساً خطای نمونه‌گیری یعنی میزان تفاوت با شکاف بین آماره و پارامتر است وقتی به وجود می‌آید که آماره و پارامتر متفاوت است و تا حدودی اجتناب ناپذیر است.

در هرتحقیقی دو نوع خطا وجود دارد. اولین خطا، خطای نمونه‌گیری است. یعنی خطایی که در ذات فرایند نمونه‌گیری تصادفی است (خطای سیستماتیک) نوع دوم خطا، خطاهای غیرنمونه‌گیری است که منشأ آنها هر عاملی دیگری غیر از نمونه‌گیری می‌تواند باشد.

سطح / فاصله اطمینان (برآورد فاصله‌ای):

دو جز اصلی برآورد خطای نمونه‌گیری عبارتند از سطح اطمینان و فاصله اطمینان. از آنجا که نمونه ویژگیهای جمعیت را به طور کامل منعکس نمی‌کند (خطای نمونه‌گیری)، نمی‌توان برای پی بردن به پارامتر جمعیت صرفاً به آمارة نمونه (که برآورد نمونه‌ای نامیده می‌شود) اکتفا کرد. بنابراین، برای تعیین صحت برآورد نمونه‌ای باید معیاری در دست داشته باشیم. برای این منظور، دامنه‌ای را برآورد می‌کنیم که احتمال دارد پارامتر جمعیت در آن قرار گیرد به این دامنه «فاصلة اطمینان» می‌‌گوییم و میزان اطمینانی راکه میانگین جمعیت آماری در دامنة فوق قرار می‌گیرد «سطوح اطمینان» می‌نامیم.

مزایای نمونه گیری و مطالعه برروی نمونه انتخاب به جای جامعه آماری را می توان به شرح زیرعنوان کرد :

دقت بیشتر: با انتخاب نمونه محدودتر نسبت به جامعه آماری، محقق امکان اعمال دقت بیشتر در مطالعه را می کند.

صرفه جویی در وقت : دامنه محدود نمونه، زمان کمتری را نسبت به وقت مورد نیاز برای مطالعه تماس جامعه آماری خواهد داشت .

کاهش هزینه : بدون تردید ایجاد محدودیت را دامنه مطالعه ازهزینه پژوهش می کاهد.

شیوه های نمونه گیری :

شیوه های نمونه گیری نسبت به مسائل مورد بررسی، متفاوت و تابع شرایط تحقیق است. و به طور کلی نمونه‌ها را می‌توان در دو مقولة وسیع احتمالی و غیراحتمالی جای داد.

1. نمونه گیری احتمالی:

هر یک از واحدهای تشکیل دهندة جمعیت برای وارد شدن در نمونه ازیک احتمال معین، برابر یا نابرابر ولی نامساوی با صفر برخوردار است. انتخاب نمونة احتمالی به مدد عامل شانس انجام می‌شود. این عامل شانس است که به جای قضاوت و دانش محقق، معین می‌کند کدام واحد باید در نمونه وارد شود. بنابراین، اشتباهات در نمونه‌های احتمالی عمدتاً از مقولة اشتباهات تصادفی است. هدف از نمونه‌گیری احتمالی تعمیم، افزایش تعمیم‌پذیری با انتخاب نمونه‌های معرف است انتخاب تصادفی مهم‌ترین حالت نمونه‌گیری احتمالی است.

2. نمونه‌گیری غیراحتمالی:

به جای تکیه بر عامل شانس، نمونه به مدد قضاوت انسانی انتخاب می‌شود. قضاوتی که خود تحت تأثیر معجونی از اصلاحات و علایق شکل می‌گیرد بنابراین شانس وارد شدن، هر یک از واحدهای جمعیت در نمونه، نامعین و نامعلوم است ،اشتباهات برآورد در نمونه‌های غیر احتمالی اغلب غیرتصادفی و غیر قابل اندازه‌گیری است. (سرایی 1374 : 11)

نمونه‌گیری احتمالی می‌تواند یک مرحله‌ای و یا چند مرحله‌ای باشد. نمونه‌گیری‌های تصادفی ساده و سیستماتیک (منظم) یک مرحله‌ای هستند و نمونه‌گیری‌های طبقه‌بندی شده و خوشه‌ای چندمرحله‌ای هستند. در چند مرحله‌ای ممکن چند واحد هدف داشته باشیم که واحد تحلیل متفاوت دارند.

روش های نمونه گیری احتمالی :

1. ساده : نمونه‌گیری تصادفی ساده (SRS) شیوة اصلی انتخاب در نمونه‌گیریهای احتمالی است. در یک نمونة تصادفی ساده که عمدتاً با کمک جدول اعداد تصادفی برگزیده می‌شود، شانس همة واحدهای جمعیت برای ورود به نمونه مساوی است در واقع نمونه‌گیری تصادفی ساده یکی از مصادیق بارز و با اهمیت نمونه‌گیری با احتمال برابر است. یک نمونه‌گیری تصادفی ساده می‌تواند با جای گذاری یا بدون جای گذاری باشد. نمونه‌ای را جای گذاری می‌گویند که افراد باز شانس در انتخاب شدن دارند. نمونه‌گیری بدون جای گذاری که یک فرد انتخاب شود دیگر شانس برای انتخاب شدن ندارد مثلاً جامعه‌ای را در نظر بگیرید که 6 عضو دارد و ما از آن 15 نمونه دوتایی می‌توان استخراج کنیم. اگر عضو معینی از جامعه یکبار بعنوان عضو اول انتخاب شده خود به خود برای انتخاب عضو دوم کنار گذارده می‌شود این روش را نمونه برداری بدون جای گذاری یا بدون جانشین می‌‌گویند. ( استورات، 1353: 33) اگر هر عضو در جامعه بتواند بیش از یکبار دو نمونه ظاهر شود را نمونه‌برداری با جایگذاری می‌گویند. (مورگان 1354 ص 62).

اگر حجم جامعه بزرگ باشد نمونه‌گیری جای گذاری با نمونه‌گیری بدون جای گذاری معنای ندارد. شرایط استفاده: 1- دسترسی به یک فهرست کامل از واحدهای تشکیل دهندة جمعیت است. 2- حجم نمونه مشخص شده است 3- انتخاب نمونه از جامعه بر اساس قرعه‌کشی یا جدول اعداد تصادفی.

2. سیستماتیک یا منظم : ابتدا حجم جمعیت را بر حجم نمونه تقسیم می کنیم تا فاصله نمونه گیری بدست آید. سپس یک عدد اتفاقی را مبنای شروع قرار می دهیم و به اندازه فاصله نمونه گیری، افراد یا عناصر بعدی را انتخاب می کنیم تا نمونه مورد نظر کامل شود.

3. خوشه ای : برای مناطق وسیع جغرافیایی که بدست آوردن فهرست کاملی از اجزای آن غیر ممکن است بکار می رود. در این روش نقشه مورد مطالعه را به بخشهایی تقسیم می کنیم سپس به روش اتفاقی ساده یا منظم از آن نمونه گیری می کنیم.

دستور العمل برای انتخاب بهترین نمونه : به حداکثر رساندن تعداد خوشه ها و کاهش تعداد عناصر هر خوشه.

نمونه گیری خوشه ای با احتمال متناسب با حجم : در این روش متناسب با حجم هر خوشه از آن نمونه گیری می کنیم.

4. طبقه ای : برای جامعه آماری که ساخت همگن و متجانس ندارد استفاده می شود. این روش خطای نمونه گیری را کاهش می دهد. در این روش جمعیت مورد مطالعه را به زیرمجموعه های همگن تقسیم می کنیم. مثال : اعضای یک دانشگاه.

روش های نمونه گیری غیر احتمالی :

1. سهمیه ای : باید ساختار جامعه مورد مطالعه مشخص باشد و نیاز به اطلاعات روزآمد دارد. باید همان نسبتهایی که در جمعیت مورد مطالعه وجود دارد در نمونه انتخابی رعایت شود. مثال : افراد شاغل.

2. گلوله برفی : برای جمعیتهای نادر که محل استقرار آنها مشخص نیست مناسب است. عناصری از یک جمعیت، محقق را به عناصر دیگر این جمعیت راهنمایی می کنند. مثال : افراد بی خانمان، مهاجران غیر قانونی.

3. هدفمند یا قضاوتی : نمونه بر اساس قضاوت شخصی یا اهداف مطالعه انتخاب می شود.

4. نمونه‌های دسترسی پذیر

5. نمونه‌گیری شکار، شکار مجدد

مراحل نمونه‌گیری:

1- تهیه چهارچوب کامل نمونه‌گیری

2- شماره‌گذاری همه موردها با شروع از شمارة یک

3- تعیین حجم نمونه مقتضی

4- انتخاب شماره‌ها از جدول اعداد تصادفی به اندازه حجم نمونه

5- تعیین موردهای (اعضای) نمونه بر حسب شماره‌های انتخاب شده.

منبع:http://tahlillgaran.com/index.php/nenoone-giri/139-nemoonegiri