از دیدگاه سیمون چپمن (Simon chapman) هشت ویژگی برای مناطق حاشیه نشین می‌توان نام برد: 1- عموماً غیر قانونی هستند.2- غالباً خلق الساعه هستند و از مواد و مصالح مختلف ساخته شده‌اند. 3- معمولاً بوسیله‌ی خود ساکنان احداث شده‌اند.  4- فاقد خدمات شهری مانند راه آسفالته، برق و سیستم دفع فاضلاب هستند.       5- توسعه‌ی آنها بدون برنامه‌ریزی و غالباً به صورت اتفاقی صورت می‌گیرد. 6- مکان  گزینی آنها غالباً در لبه‌های شهری ، حواشی خطوط آهن و بزرگراه ها و یا زمینهای خالی از سکنه ای که در مجاورت مناطق مرکزی شهرها قرار دارند، صورت می‌گیرد. 7- معمولاً در مناطق نامناسب شهری (مانند زمینهای ناهموار حواشی کارخانجات، در مجاورت زمینهای رها شده و بلا استفاده) تشکیل می‌شوند.  8- جمعیت متراکم دارند که از خانواده‌های پرجمعیت تشکیل شده است.

آنچه از تعاریف گوناگون بر می‌آید آن است که : حاشیه نشینی در کشورهای در حال توسعه ، غالباً از مهاجرین  تشکیل می‌شود که بنا به علل مختلف ، شهرهای بزرگ را هدف قرار داده‌اند، ولی به دلیل پایین بودن سطح مهارت‌های فنی و فقدان سرمایه‌کافی ، قدرت ورود به متن اصلی شهر را نداشته و ناگزیر به پذیرش زندگی حاشیه ای شده‌اند، مکان گزینی  این قبیل اجتماعات، اغلب، در زمینهای نامرغوب و یا اراضی حاشیه‌ی شهرها و به صورت غیر قانونی صورت گرفته است. فقر اقتصادی، پایین بودن سطح سواد و بالا بودن میزان جرائم و کمبود خدمات زیر بنایی و مساکن بی‌دوام و خلق الساعه ، از خصوصیات مشترک مناطق حاشیه نشین به شمار می‌رود. به عبارت ساده‌تر می‌توان گفت، مناطق حاشیه‌نشینی، محدوده‌های خاصی از شهرها هستند که به لحاظ شرایط اقتصادی، اجتماعی ، فرهنگی و کالبدی ، تفاوت آشکاری با سایر مناطق شهر دارند.

 دیگر ویژگی های حاشیه نشینی 1- منطقه واحدهای مسکونی رو به ویرانی ، فرسوده و با تجهیزات ناقص در حاشیه شهرها2- تسلط فرهنگ فقر در منطقه 3- جدایی گزینی توده‌ای از مردم روستایی از جامعه شهری 4- شهرک های چسبیده به شهر با مواد و مصالح کم دوام ساختمانی 5- گوشه‌گیری مردم منطقه از زندگی شهر6- مهاجرت و سکونت بخشی از مردم روستاها در حاشیه شهرها. شرایط گفته شده فضایی را بوجود می‌آورد که در آن بسیاری از رفتارهایی که در فرهنگ جامعه ناهنجار و یا غیر عادی تلقی می‌شود در این مکانها عادی محسوب شود.

همچنین می‌توان در مورد مشخصات فیزیکی و ویژگیهای اجتماعی مناطق حاشین نشین موارد زیر را بر شمرد: 1- جمعیت متراکمی که در آن جای گرفته‌اند2- فاقد ابتدایی ترین و ساده‌ترین وسایل بهداشتی ، خدماتی و فرهنگی هستند در اکثر مناطق حاشیه نشین سه نفر یا بیشتر در یک اطاق زندگی می‌کنند 3- زاغه در پایین‌تر از سطح معمول زمین قرار دارد و یا اینکه در دیوار گود یا کوه‌کنده می‌شود در این سکونتگاهها مصالح ساختمانی بکار گرفته نمی‌شود (نمونه، منطقه شرق تهران)4- آلونک با مصالح کهنه مختلف از قبیل قطعات بی‌مصرف اتومبیل ، وسایل منزل ، مقوا، حلب، نایلون ساخته می‌شود (همدان، تهران، کرمان) 5- تعمیر محل پختن خشت در کوره پز خانه ها (کوره پز خانه‌های شهرها) 6- کپر جایگاه سکونتی که تقریباً اساس آن از حصیر ساخته می‌شود و در بعضی از نواحی اسکلت آنرا از نی ساخته و روی آن را با نمد می‌پوشانند. (بلوچستان ، خوزستان). 7- زیر زمین پایین تر از سطح زمین با مصالح ساختمانی ساخته می‌شود. 8- چادر با پارچه و نایلون و مواد مشابه برپا می‌گردد.9- اتاق از خشت و گل و آجر به صورت بلوکهای ساختمانی و شکل و فرم یکسان ساخته می‌شود (همدان، باختران، تبریز ، تهران) 10- گرگین دارای دیوار معمولی با مصالح ساختمانی و سقف حصیری است (تهران ، خوزستان، بندرعباس) 11- اتاق حلبی این واحدهای سکونتی عمدتاً از پیتهای حلبی ساخته می‌شود. (تهران، تبریز) 12- مناطق حاشینه نشین در برگیرنده‌ی مکان جغرافیایی مشخص هستند13- منافع مشترک ساکنان را به هم پیوند می‌دهد. 14- الگوهای مشترکی بر روابط اجتماعی و اقتصادی ساکنین آنها حاکم است. 15- تجانس گروهی و همبستگی نسبتاً بالایی خاصه در مواجه با مسائل مشترک و افراد خارج از اجتماع خود بروز می‌دهند. 16- نهادهایی خاص خود پدید آورده‌اند 17- یکدیگر را به خوبی کنترل می‌کنند 18- عمدتاً جمعیت حاشیه نشین را  جوانان تشکیل می‌دهند 19- در ساختن محیط مسکونی خود و در برابر عملیات تخریب رویه بسیار قوی همکاری دارند. 20- به افراد غیر ساکن در منطقه اعتماد ندارد و در مسایل خود آنها را شرکت نمی‌دهند. 21- به لحاظ عدم وجود فضای کافی اغلب اوقات خود را در خارج از چهار چوب مسکونی می گذارند. 22-با ناهنجاریهای اجتماعی به لحاظ از بین ر رفتن ارزشهای انسانی در حاشیه شهرها به سرعت پرورش می‌یابد و اعمالی چون دزدی، اعتیاد، قاچاق، فحشاء در آنجا بیش از متن اصلی شهر دیده می‌شود.

اصطلاح حاشیه نشینی یا زاغه نشینی و .. در کشورهای در حال توسعه به محلات فقیر نشینی اطلاق می‌شود که در اطراف شهرهای بزرگ به وجود آمده و ساکنین این مناطق به علل گوناگون نتوانسته‌اند جذب نظام اقتصادی- اجتماعی شهر شده تا از امکانات و خدمات شهری استفاده نمایند.

حاشیه نشینان به کسی گفته می‌شود که در شهر سکونت دارد ولی به علل گوناگون نتوانسته است جذب نظام اقتصادی شهر شود و از خدمات شهری استفاده نماید. حاشیه نشینان بیشترافراد مهاجر و روستایی و عشایر و کمتر شهری (از شهرهای دیگر یا خود شهر) هستند که اغلب فاقد مهارت لازم شهری و بعضا غیرماهرند این افراد بیشتر به علت عوامل رانش زادگاه خود افزایش بی رویه جمعیت، توزیع نامتناسب و ناعادلانه امکانات در سطح کشور به بهانه عدم توجیه اقتصادی، عدم حمایت از مشاغل بومی و پایه ای در روستاها و شهرهای کوچک و از سوی دیگر پدیده های طبیعی مانند سیل، خشکسالی، سرمازدگی محصولات کشاورزی، آفات دامی، ناامنی و....و به دلیل عوامل جاذب شهری زادگاه خود را ترک کرده و به شهرها روی می آورند آنها به دلیل عدم تطبیق با محیط شهری از یک سو و بر اثر عوامل پس ران شهری از سوی دیگر از محیط شهری پس زده می شوند و به تدریج در کانونهای به هم پیوسته و یا جدا از یکدیگر در قسمت هایی از شهر سکنی می گزینند. حاشیه نشینی عبات است از وضع زندگی تمام کسانی که در جامعه شهری ساکنند ولی از نظر درآمد، بهره‌گیری از امکانات و خدمات در شرایط نامطلوبی به سر می‌برند. در واقع کلیه‌ی کسانی که از حالت تولیدی گذشته خود بیرون آمده و به صورت مازاد نیروی انسانی در حاشیه شهرها سکنی می‌گزینند. حاشیه ، فرهنگ مخصوص به خود دارد و این فرهنگ یک شوه‌ی زندگی است. فرهنگ حاشیه نشینی بازتاب شیوه زندگی طبقات پایین اجتماع است که معمولاً فرهنگ فقر شناخته می‌شود. تقریبا اکثر کشورهای جهان اعم از پیشرفته یا عقب نگه داشته شده دوره هایی از حاشیه نشینی را در شهرهای  خود تجربه کرده‌اند اما مشکل اصلی در کشورهای جهان سوم نهفته است. به نظر من حاشیه نشینی یا اسکان غیر رسمی از جمله پدیده های ناشی از شهرنشینی شتابان معاصر و از جلوه های بارز فقر شهری است که در شکلی برنامه ریزی نشده و خودروی در درون یا اطراف شهرها ظاهر شده اند .

 مثلاَ (در هند جمعیت زاغه نشین شهرهای این کشور چیزی بین 30 تا 50 درصد کل ساکنین آنهاست و یا اینکه بیش از 24 هزار واحد مسکونی رو به ویرانی در نواحی حاشیه نشین شهرهای ترکیه وجود دارد. در حدود 54 درصد جمعیت شهر آنکارا در مناطق حاشیه ای شهر با استاندارد پایین زندگی می‌کنند. شهر بغداد در حدود 60 هزار نفر و شهر بصره 20 هزار نفر حاشیه نشین دارند. قسمت اعظم جمعیت شهر مکزیک در مناطق حاشیه‌ای زندگی می‌کنند.) پیدایش سکونتگاه های نامتعارف در جهان سوم، اولا" پدیده ای است که پس از جنگ جهانی دوم در ابعادی خیره کننده و به عنوان مساله ای شهری سربرآورده است و ثانیا" تمامی جوامع جهان سوم این پدیده را تجربه کرده اند و می کنند. حاشیه نشینی را در یک جمله میتوان چربی دور شکم یک فرد نامید که او را از تحرک و پویایی باز میدارد و زمینه را برای انواع بیماریها فراهم میکند هر چند این یک تعریف کامل نیست اما دیدگاهی از نظر یک کارشناس برنامه ریزی شهری است.

منبع :http://mahdi30065.parsiblog.com