جدیدترین شخصیتی است که در سال های اخیر پس از تصویب «قانون تأسیس دهیاری‌های خودکفا در روستا های کشور» برای اولین بار در سال 1375 پای به عرصه مدیریت روستایی کشور نهاد. در این قانون مسوولیت اجرایی مدیریت روستایی بر عهده مقامی با عنوان «دهیار» گذاشته شده که از سوی شورا برای مدت چهار سال انتخاب می شود.

یکی از مباحث مهم پایداری نهاد دهیاری، ویژگی­های دهیار به عنوان مدیر روستا است. دهیار بایستی دارای خصوصیات عام و خاص و مهارت ها و توانمندی های مدیریتی برای انجام وظایف محوله به عنوان مدیر اجرایی روستا باشد. به­طورکلی می­توان ویژگی­هایی برای دهیار متصور شد:

 «ایجاد اعتماد متقابل با مردم روستا، منظم و قانونمند و اشراف بر وظایف خویش و شورا، مشارکت جو و مشارکت طلب، نگرش تولیدگرایی، انعطاف پذیر در برابر مردم و شورا، پیگیر در امور روستا، اعتقاد به گفتگو و مذاکره، اعتقاد به افکار و سلیقه های مختلف»

وظایف و اختیارات دهیار و دهیاری

     مستند به ماده واحده «قانون تأسیس دهیاری­های خودکفا در روستاهای کشور»، مصوب 14/4/1377 و نیز ماده 2 «اساسنامه تشکیلات و سازمان دهیارهای»، مصوب 21/11/1380، دهیاری به عنوان نهادی عمومی غیردولتی محسوب می­شود که دارای شخصیت حقوقی مستقل است و وظایفی برای آن تدوین شده است.

     به این ترتیب دهیاری به عنوان آخرین حلقه در نهاد اجرایی کشور است که قانون منبعث از قانون اساسی تشکیل شوراهای اسلامی روستا را برای نظارت به اجرای هر چه مطلوب­تر وظایف آن تعیین کرده است. از سوی دیگر با توجه به نهاد غیردولتی و خودکفا بودن، ماهیتی مستقل از دولت یافته است که این امر موقعیت ویژه­ای را برای دهیاری نسبت به سایر دستگاه­های اجرایی کشور که دولتی و منصوب به دولت هستند، ایجاد می­کند. زیرا از یک سو دهیاری هم­چون شهرداری، نهادی عمومی و غیردولتی است که با نظارت و تصویب و تأیید شورا فعالیت می­کند و از سوی دیگر موظف به انجام کارکردهایی است که در حیطه وظایف دستگاه­های دولتی در سطوح بالاتر از روستا می باشد. این مسأله جایگاه و ماهیتی خاص برای دهیاری ایجاد می­نماید که فراتر از مسوول اجرای مصوبات شورا خواهد بود. به­این ترتیب وظایف اصلی دهیاری و هم­چنین دهیار را می­توان در محورهای زیر خلاصه نمود:

-  اجرای مصوبات شورای روستای ذی­ربط؛

-  همکاری با دستگاه­های اجرایی در جهت انجام هر چه مطلوب­تر وظایف آن­ها؛

-  انجام کلیه اموری که دستگاه­های دولتی در رده­های بالاتر تقسیمات کشوری همچون بخش، شهرستان و استان عهده­دار آن هستند و در روستا برای آن­ها مسوول یا متولی تعیین نشده است؛

-  نگهداری از تأسیسات عمومی.

جایگاه دهیاری در نظام مدیریت روستایی کشور

     دهیاری مهم­ترین و جدیدترین نهادی است که در عرصه مدیریت روستایی ایران شکل گرفته است و به لحاظ جایگاه همتراز با نهاد شهرداری در شهرها می باشد و مدیریت این نهاد بر عهده شخصی به نام دهیار است. این نهاد عمومی غیردولتی به منظور اداره امور روستا به صورت خودکفا و با شخصیت حقوقی مستقل در هر روستا تأسیس گردیده است. طبق ماده واحده قانون مذکور (مصوب14/4/1377) به وزارت کشور اجازه داده می شود به منظور ادره امور روستاها، سازمانی به نام دهیاری با توجه به موقعیت محل با درخواست اهالی و به صورت خودکفا با شخصیت حقوقی مستقل در این روستاها تأسیس نماید. این سازمان­ها نهادهای عمومی غیردولتی محسوب می­گردند. تأسیس دهیاری­ها به هیچ وجه مانع از اقدامات و کمک­های دولت در جهت رسیدگی به عمران و آبادی روستاهای مذکور نخواهد شد. هم­چنین در این قانون سه تبصره برای تصریح و تکمیل قانون آمده است:

تبصره 1 ـ آیین نامه نحوه اداره امور و مقررات استخدامی و مالی دهیاری­ها توسط وزارت کشور تهیه و به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید.

تبصره 2 ـ اساسنامه تشکیلات و سازمان دهیاری­ها توسط وزارت کشور با همکاری سازمان امور ادری و استخدامی کش[1]ور تهیه و به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید.

تبصره 3 ـ بودجه دهیاری­ها و اعتبارات مورد نیاز اداره امور روستا با پیشنهاد دهیار به تصویب شورای اسلامی روستا خواهد رسید.

     مدیریت جدید روستایی، بر ظرفیت­های جوامع محلی، با اداره دقیق مکان و بهره برداری از منابع آن متکی است. در مقطع کنونی با جهانی شدن ارتباطات و تمرکز سرمایه­ها، کارکرد دقیق توسعه روستایی و محلی، مبارزه در مقابل احساسات نومیدی و فرد­گرایی است. مجموعه مدیریت باید با ارائه راهکار­های مفید و ابتکار در عمل برای سازندگی سرزمین تلاش کند  مدیریت محلی باید درک توسعه محلی، بروز ابتکار­ها، جمع­گرایی و مشارکت در امور را آموزش دهد. یک مدیریت محلی کارآ، فکر کردن در محیط را می­پروراند و عامل تحلیل مشکلات اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی فضا­های روستایی می­شود. مدیریت جدید روستایی افزون بر ایجاد توسعه محلی عمل کردن را می­آموزد و تمامی این موارد با با توانمندی­های جمعی میسر می­گردد. مدیریت همراه با استفاده از روش­های علمی و صلاحیت­دار در تطابق با محیط زیست اقتصادی، به­طور مستمر در تغییر و نوآوری است. این روش مدیریتی مدام در جستجوی کسب قدرت و جایگاه برای جوامع محلی است تا یک نظم اجتماعی جدید را برای روستا­ها ایجاد نماید و تقسیم بسیار عادلانه قدرت و منافع توسعه در محل فراهم گردد. در چنین مدیریتی استثنا­طلبی پذیرفته  نمی­شود زیرا مدیریت دارای یک مفهوم سازندگی است .بنابراین در برنامه­ریزی­های توسعه روستایی باید به مدیریت نوین روستایی برای نوسازی روستایی توجه داشت زیرا از این طریق می­توان شناخت لازم برای برنامه­ریزی توسعه و اجرای آن در محیط روستا را عملی کرد.

      به طور کلی منظور از مدیریت نوین روستایی در این وی لاگ تشکیلاتی است که به دنبال تصویب «قانون تشکیلات وظایف و انتخابات شوراهای اسلامی کشور و انتخاب شهرداران» در سال 1375 و نیز «قانون تأسیس دهیار­های خودکفا در روستاهای کشور» در سال 1377 در عرصه مدیریت روستایی کشور به وجود آمده است. طبق قانون، شورا به عنوان نهاد تصمیم­گیر، برنامه­ریز و سیاست­گذار و دهیاری به عنوان بازوی اجرایی شورا و مسوول اجرای امور روستا شناخته شده است.

     تأسیس این دو نهاد عمومی غیردولتی نشانه­ای از حرکت به سوی اجرای «نظام نوین مدیریت در روستاها» است که می­تواند تحول شگرفی در فرایند توسعه مدیریت روستایی ایجاد نماید. جایگاه مناسب قانونی دهیاری و قابلیت‌ها و کارکردهای متعدد و متنوع آن باعث شده که در برنامه چهارم توسعه، واگذاری برخی از وظایف دستگاه‌‌های اجرایی به عهده دهیاری‌ها نیز پیش‌بینی شود. دهیاری‌ها به عنوان یک نهاد محلی،‌ رابط میان نهادهای دولتی و مردمی، بازوی اجرایی شوراهای اسلامی در نظام مدیریت نوین روستایی،‌ ارائه کننده بسیاری از خدمات و تسهیلات عمومی و رفاهی، تقویت‌کننده روند توسعه اجتماعی و فرهنگی، بسترساز شهرهای آینده و کنترل کننده روند مهاجرت از روستا به شهرها، حافظ امکانات زیربنایی احداث شده در نواحی روستایی و تقویت کننده روند توسعه کشاورزی می‌باشند.

بدین ترتیب با توجه به تغییر و تحولات کنونی در نظام مدیریت روستایی، در مباحث نوین مدیریت روستایی پنج نکته زیر اساسی بشمار می­رود:

1.  ایجاد ساختار مناسب برای ورود به مبحث جایگاه و نقش مدیریت روستایی که در مباحث علمی مدیریت، به عنوان سازماندهی روستایی شناخته می‌شود؛

2.  تفکیک مقوله مدیریت روستایی به حداقل تعداد واحدها و مباحث و تعریف دقیق آن­ها به شیوه‌ای که بتواند به کارشناسان در بهره‌گیری کامل از دانش موجود یاری رساند؛

3.  تأکید بر بهره‌گیری کامل از مباحث مدیریتی که کارایی آن­ها در موارد دیگر به اثبات رسیده است؛

4.  بهره‌گیری از فنون تصمیم‌سازی به شیوه‌هایی که مشوق پذیرش آن­ها در الزامات فعالیت در محیط­های روستایی باشد؛ و

5.  بیان دستاوردهای علمی و آموزشی مدیریت روستایی به زبان ساده و قابل فهم برای روستاییان.

نام کتاب: مدیریت نوین روستایی درجستجوی راه‌کاری مناسب برای توسعه دهیاری‌ها

مولف: سید علی بدری. سید عارف موسوی

ناشر: اشتیاق نور

چاپ اول: 1388

شمارگان: 3000 در 193 صفحه

روستانشینی شکل ویژه­ای از استقرار و معیشت انسانی و جلوه بارزی از حیات اقتصادی و اجتماعی است که با نظامی کم و بیش پایدار در طی قرون متمادی دوام یافته است. امروزه نیز با وجود مهاجرت‌های گسترده روستا- شهری و روند شتابان تبدیل نقاط روستایی به شهر، هنوز بیش از نیمی از جمعیت جهان در نقاط روستایی زندگی می­کنند و البته سهم عرصه­های روستایی از فضاهای طبیعی و زیستی بسیار بیشتر از این است. به هر حال با توجه به نقشی که نواحی روستایی در حیات اقتصادی و اجتماعی کشورها به­ویژه در تولید محصولات کشاورزی و غذایی ایفا می­کنند، از جایگاه و اهمیت ویژه­ای در توسعه ملی و سرزمینی برخوردارند و بدون سازماندهی و توسعه این مناطق، برنامه­های توسعه با ناکامی مواجه خواهند شد. از این­رو توجه به مدیریت روستایی در نظام برنامه‌ریزی و توسعه فضاهای روستایی لازم و ضروری می­باشد.

با نگاهی به سیر تحولات مدیریت روستایی در ایران در سال­های قبل و بعد از انقلاب در اغلب مواقع شاهد ضعف و خلاء مدیریت روستایی در کشور بوده­ایم، با این حال تشکیل شوراهای اسلامی روستا بعد از پیروزی انقلاب اسلامی را می­توان گام مثبتی به سوی جلب مشارکت بیشتر روستاییان در مدیریت توسعه روستایی تلقی نمود. با توجه به ماهیت شوراهای اسلامی روستایی به عنوان نهادی تصمیم­گیرنده و غیراجرایی، ایجاد بازویی که مجری تصمیمات اعضای شورای اسلامی روستا باشد، ‌امری غیرقابل اجتناب بود. از طرف دیگر تداخل حوزه فعالیت بسیاری از سازمان‌ها و دستگاه‌های اجرایی فعال در سطح روستا، پیامدها و اثرات نامطلوبی بر ابعاد اقتصادی و اجتماعی و همین­طور پیکره فیزیکی روستا برجای می­گذاشت. بر این اساس، «قانون تأسیس دهیاری‌های خودکفا در روستاهای کشور» در سال 1377 به تصویب مجلس پنجم شورای اسلامی رسید. تأسیس این نهاد عمومی غیردولتی نشانه‌ای از حرکت به سوی اجرای نظام نوین مدیریت در روستاها است که می‌تواند تحول شگرفی در فرآیند مدیریت و توسعه روستایی ایجاد نماید.

کتاب حاضر که حاصل پژوهش­های نظری و تجربی در خصوص موضوعات و مسایل مربوط به مدیریت روستایی با تأکید بر مدیریت نوین روستایی در ایران است،  توسط دکتر سید علی بدری استاد دانشگاه تهران و سید عارف موسوی دانش آموخته دانشگاه تهران و کارشناس ارشد سازمان شهرداری ها و دهیاری های کشور در قالب پنج فصل تالیف گردیده است.

فصل اول کتاب تحت عنوان «کلیات و مفاهیم» به ابعاد مفهومی و نظری مدیریت می­پردازد. در این فصل ابتدا به بررسی تعاریف، کارکردها و سطوح مدیریت پرداخته می­شود و در ادامه مباحث مرتبط با مدیریت محلی، وظایف مدیریت در سازمان­های محلی، شیوه­های رهبری در حکومت­های محلی مورد بررسی قرار می‌گیرد. در نهایت نیز بحث مدیریت روستایی و مدیریت نوین روستایی مطرح می­شود.

فصل دوم به «سیر تحولات مدیریت روستایی در ایران» می­پردازد. در قسمت اول این فصل سعی شده تا حد ممکن مسایل مرتبط با موضوع، از قدیمی­ترین ایام مورد بررسی قرار گیرد تا با شناخت روند تاریخی مباحث، با سهولت و اطمینان بیشتر بتوان به راهبردهای توسعه آتی روستا دست یافت و آینده آن را با توجه به گذشته ترسیم نمود. در همین ارتباط به تحولات الگوی مدیریت روستا قبل از انقلاب مشروطیت در ایران پرداخته می­شود و در ادامه نقش مدیریت روستا در دوره مشروطیت تا اصلاحات ارضی و سپس مدیریت روستا پس از اصلاحات ارضی تا پیروزی انقلاب اسلامی مورد بررسی قرار می‌گیرد. در نهایت نیز تحولات الگوی مدیریت روستا در دوران پس از پیروزی انقلاب اسلامی به تفصیل تشریح می­شود.

در قسمت دوم این فصل، بررسی تحولات ساخت­های سازمانی مدیریت روستایی در ایران مد نظر می­باشد. در این ارتباط، وظایف و نقش وزارت جهاد کشاورزی، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی و وزارت کشور به عنوان سه نهاد اساسی متولی مدیریت روستایی کشور به تفصیل تشریح می­گردد. به­طورکلی در فصل دوم سعی شده تا بعد از طرح مواردی از سابقه مدیریت روستایی و بررسی تحولات آن، تحلیلی از زمینه­ها و جایگاه مدیریت روستایی در سلسله مراتب قدرت و حاکمیت در قرون گذشته و حال ارائه شود. سپس به منظور نیل به این مقصود سعی می‌شود تحولات ساخت سازمانی مدیریت روستایی به­خصوص بررسی سایر نهادهای حاکم بر مدیریت روستایی در ایران تبیین گردد.

فصل سوم کتاب با عنوان «مدیریت نوین روستایی» شوراهای اسلامی روستایی و دهیاری­ها را به عنوان مدیران نوین روستایی در ایران معرفی می­نماید. در این فصل دلایل و ضرورت تشکیل دهیاری‌ها، جایگاه دهیاری در نظام مدیریت روستایی کشور، کارکردها، وظایف، نحوه انتخاب دهیار، ساختار دهیاری­ها، دلایل و ضرورت تشکیل شوراهای اسلامی روستایی، و در نهایت روابط متقابل شورا و دهیاری و مشکلات و چالش‌های این روابط به تفصیل تشریح می­گردد.

در فصل چهارم تحت عنوان «مشارکت روستایی» به نقش شوراهای اسلامی روستا و دهیاری­ها در مشارکت روستایی توجه شده است. تشکیل شورای اسلامی و نهاد دهیاری به عنوان دو نهاد مدیریتی در مناطق روستایی از جمله رهیافت­های جدید مشارکت روستاییان است. با توجه به اهمیت موضوع مشارکت روستاییان به عنوان یکی از اهرم­های توسعه روستایی، سعی شده تا علاوه بر تعاریف و مفاهیم، پیامد­ها، سلسله­مراتب، انواع مشارکت در توسعه روستایی به تبیین وظایف و جایگاه دولت، دهیاران و شوراهای اسلامی روستا در مشارکت روستاییان پرداخته شود.

فصل پنجم که فصل پایانی کتاب است با عنوان «چالش­های پیش­رو و چشم­انداز آینده مدیریت روستایی» به بررسی توانمندی­ها و کاستی­های مدیریت نوین روستایی می­پردازد و در نهایت راهکارهای پیشنهادی توسعه مدیریت نوین روستایی مطرح می­گردد. وجود برخی زمینه­ها و قابلیت­ها در حوزه مدیریت نوین روستایی می­تواند زمینه­ساز ارتقای کیفی مدیریت روستایی و موفقیت برنامه ارتقای شاخص­های عمران و خدمات روستایی بوده و این فرایند را تسهیل و تسریع نماید. در عین حال شناسایی این زمینه­ها می­تواند در تدوین اهداف و راهبردهای عینی نقش مهمی ایفا نماید. اکنون پس از گذشت حدود هفت سال از راه‌اندازی نهاد دهیاری‌، بررسی‌های انجام شده در نظام مدیریت روستایی کشور حاکی از وجود نارسایی‌ها و چالش‌های متعددی است که وجود آن­ها ممکن است موفقیت، ثمربخشی و تحقق اهداف مورد انتظار از این پدیده نوظهور را تا حدود زیادی تحت تأثیر قرار دهد. بنابراین شایسته است ضمن شناسایی عالمانه این چالش‌ها، برای مرتفع نمودن آن­ها برنامه‌ریزی و اقدام شود.

مطالب این کتاب آن چنان که از فصول مطرح شده بر می­آید، حاوی مباحث نظری و تجربی مربوط به مدیریت نوین روستایی است که می­تواند راهنمای مناسبی برای مدیران مرتبط با امور روستایی در سطح استانداری­ها، فرمانداری­ها، بخشداری­ها و به­خصوص دهیاران و شوراهای اسلامی روستا باشد. هم­چنین کتاب حاضر برای پژوهشگران حوزه مطالعات مدیریت روستایی، دانشجویان کارشناسی و کارشناسی­ارشد می­تواند مفید واقع گردد.

 منبع :http://newrm.persianblog.ir