هر چند سازمان میراث فرهنگی و گردشگری متولی بخش جهانگردی است ولی با توجه به اینکه دهیاری ها مدیریت محلی در سطح روستا را عهده دار می باشند، از طرف دیگر سیاست عمومی دولت بر واگذاری فعالیت های تصدی گری بخش دولتی به بخش خصوصی و نهادهای عمومی غیر دولتی است و با عنایت به قوانین و مقررات وضع شده در زمینه ی شورای اسلامی روستایی و دهیاری ها که در آنها وظایف و اختیاراتی برای این نهادها مشخص گردیده است، لذا آنها می توانند نقش اصلی در توسعه ی گردشگری روستایی ایفا نمایند.

برخی از مهمترین قوانین و مقررات مرتبط با وظایف و اختیارات دهیاری ها در زمینه ی گردشگری به شرح زیر می باشند:

1.           در بند (ج) ماده ی (61) قانون برنامه ی چهارم توسعه ی، اجرای برنامه ی مدیریت پسماندهای کشور توسط شهرداری ها، بخشداری ها و دهیاری ها با روشهای فنی، زیست محیطی و بهداشتی پیش بینی شده است.

2.           در بند (ج) ماده ی (156) برنامه ی سوم (که توسط ماده ی 105 قانون برنامه ی چهارم تنفیذ گردیده است) همکاری در حفاظت از ابنیه و آثار تاریخی و فرهنگی و بافت ها و محوطه های فرهنگی و تاریخی و ممانعت از تغییر کاربری آنها جزء وظایف شوراهای اسلامی و دهیاری ها آمده است.

3.           در بند (8) ماده ی (69) قانون وظایف و تشکیلات شوراهای اسلامی و بند (7) ماده ی  (10) اساسنامه ی دهیاری ها، همکاری مؤثر با مسئولان ذیربط در جهت حفظ و نگهداری منابع طبیعی واقع در محدوده و حریم روستا جزء وظایف دهیار عنوان شده است.

4.           در بند (8) ماده ی (10) اساسنامه ی دهیاری ها نیز تشویق و ترغیب روستائیان به توسعه ی صنایع دستی و اهتمام به ترویج، توسعه و بازاریابی محصولات دامی و کشاورزی از جمله وظایف دهیار آمده است.

5.           براساس بند (34) ماده ی (10) اساسنامه ی مذکور تشریک مساعی با سازمان میراث فرهنگی در حفظ بناها و آثار باستانی روستا نیز جزء وظایف و اختیارات دهیاری ها است.

6.           همچنین آئین نامه ی اجرایی ماده ی (156) تنفیذی قانون برنامه ی سوم توسعه (موضوع ماده ی 105 قانون برنامه ی چهارم توسعه) مصوب 8/5/84 هیأت وزیران ، وظایف مختلفی از جمله مطالعه و شناخت و بررسی مشکلات، نیازها و توانمندیهای روستاها در  زمینه ی میراث فرهنگی، مساعدت و همکاری در جهت حفظ، نگهداری و تعیین حریم بافت تاریخی، آثار و ابنیه ی تاریخی و گلزار شهدا، مساعدت و مشارکت در زیباسازی و ایمنی فضاهای فرهنگی، بافت ها و آثار تاریخی، بقاع متبرکه، آرامگاه مشاهیر، مساجد و ...، حمایت از تشکیل و   توسعه ای فعالیت انجمن های میراث فرهنگی، انجمن های هنری، فرهنگی، انجمن دوستداران میراث فرهنگی، حمایت از صاحبان مشاغل سنتی و بومی، جلوگیری از تخریب و سرقت، حفاری غیر مجاز و سایر جرائم علیه میراث فرهنگی و ... بر عهده ی شوراهای اسلامی و دهیاری ها گذارده است .

با توجه به مراتب فوق، شوراهای اسلامی روستایی یکی از ارکان مهم مطالعه، برنامه ریزی و اجرای طرح های گردشگری در سطح روستاها می باشند، از طرف دیگر با عنایت به اینکه ادارات وابسته به سازمان میراث فرهنگی و گردشگری عمدتاً در مراکز استان ها و شهرستان ها استقرار دارند و در روستاها معمولاً شعبه ای ندارند، مسئولیت شوراهای اسلامی و دهیاری ها در زمینه ی فعالیت های فرهنگی، هنری، گردشگری و حفاظت از میراث فرهنگی بیشتر می باشد. علاوه بر این چنانکه در بند (ب) ماده ی (137) قانون برنامه ی چهارم پیش بینی شده است وظایف تصدی گری دولت در امور توسعه و عمران روستایی با تصویب هیأت وزیران همراه با منابع مالی ذیربط به دهیاری ها واگذار می شود. این امر گام مهمی در تقویت این نهاد عمومی غیر دولتی محسوب می شود.

به طور خلاصه می توان گفت با توجه به قابلیت های مناطق روستایی، وجود آثار تاریخی و جاذبه های طبیعی فراوان گردشگری در سطح روستاهای کشور، تهیه و تدوین قوانین و مقررات لازم، زمینه ی مناسبی برای توسعه ی گردشگری روستایی فراهم شده است و دهیاری های همجوار در محدوده ی یک دهستان و یا بخش می توانند با تشکیل تعاونی گردشگری و جذب گردشگران داخلی و جهانگردان خارجی به توسعه و رونق این فعالیت در سطح روستاها کمک نمایند.

نتیجه گیری و پیشنهاد

بهره برداری بی رویه از منابع طبیعی اعم از جنگل ها ، مراتع و آب و خاک طی دهه های اخیر باعث تخریب بیش از حد این منابع شده است، به همین خاطر توسعه ی سایر فعالیت ها و ایجاد زمینه های لازم اشتغال در روستا و بهره برداری کمتر از منابع طبیعی دارای اهمیت فراوانی است. لذا توسعه ی فعالیت های گردشگری روستایی و اگروتوریسم به دلیل اینکه تاثیرات منفی کمتری نسبت به سایر فعالیت های اقتصادی همچون دامداری و کشاورزی بر منابع طبیعی دارند از اولویت ویژه ای برخوردار است.

با توجه به مطالب فوق گردشگری روستایی گزینه ای برای چند بعدی نمودن اقتصاد روستاها است، لیکن آنچه در موفقیت طرح های گردشگری روستایی اهمیت بسزایی دارد همکاری وسیع و نزدیک جامعه ی روستایی و مسئولین محلی و منطقه ای است. باید به توانایی های روستاییان در به انجام رساندن این نوع فعالیت احترام گذارد و اعتماد نمود. کنترل انحصاری درآمدها توسط افراد غیر بومی باعث می شود تا روستاییان بهره ی کمی از اقتصاد گردشگری روستایی ببرند، ضمن اینکه بر پایداری این فعالیت اثر منفی دارد.

منبع :http://www.agroparsco.com

خط مشی گردشگری پایدار موارد زیر را شامل می شود که در یک پروژه ی گردشگری روستایی رعایت این نکات ضروری است و توجه به این اصول، چنین پروژه هایی را در درازمدت با موفقیت بیشتری توام می نماید:

1. برنامه ریزی به گونه ای باشد که یک دیالوگ همیشگی بین بخش دولتی، بخش خصوصی، جوامع محلی و علائق آنها در ارتباط با آینده برقرار نماید .

2. تقویت و تشویق سرمایه گذاری های زیربنایی در بخشهای حمل و نقل، اقامتی و پذیرایی، سرویس های عمومی، بازار یابی و اطلاع رسانی.

3.   گردشگری پایدار احتیاج به منطقه ی آرام و با امنیت دارد.

4.خط مشی ما باید بتواند نیروهای گروه های مختلف هنری، فرهنگی و زیست محیطی را در خدمت توسعه ی گردشگری قرار دهد.

5.   حفظ مناظر زیبا، میراث فرهنگی و تاریخی منطقه.

6.  باید فعالیت های متنوعی را در برگیرد تا موجبات اشتغال همه ی ارکان اجتماع از جمله بانوان را فراهم کند.

7.    انجام آنالیز و تحقیقات منطقه ای شامل نیازهای منطقه از نظر اقتصادی، اکولوژیکی، فرهنگی و اجتماعی.

8.   ایجاد زمینه ی مناسب به منظور مشارکت مردم در اجرای طرح های گردشگری روستایی.

به منظور پایداری گردشگری از نظر زیست محیطی توجه به نکات زیر ضروری است:

1.   مدیریت صحیح بین بخش گردشگری و محیط زیست و روابط فی ما بین.

2.    محدود کردن آن دسته از فعالیت ها که موجب ضربه زدن به منابع و موجودیت آینده ی آنها می شود.

3.    فعالیت های پیشنهادی نباید مناظر با ارزش و محیط طبیعی را تخریب کند.

4.   ایجاد تعادل بین نیازهای جهانگردان، ساکنین محلی و مکان گردشگری.

5.  در نظر گرفتن اثرات توسعه ی گردشگری بر منطقه.

6.   استفاده از منابع انرژی تجدید شونده و وسایل کم مصرف.

7.  سهیم ساختن ساکنین محلی در فرآیند تصمیم گیری و اجرای طرح.

توانایی در جذب گردشگر، و ترغیب به اقامت طولانی تر و دیدار دوباره از محل، تبلیغات مثبت، توانایی در معرفی منطقه و ایجاد شبکه ی اطلاع رسانی اعم از نشانه گذاری راه ها و منطقه، تهیه ی نقشه ها و بروشورهای مناسب از راه ها و نقاط با اهمیت و کلیه ی اقداماتی که باعث شوند تا گردشگر به راحتی مسیر خود را پیدا کند از عوامل کلیدی موفقیت در این زمینه هستند.

سایر عوامل مؤثر در توسعه ی گردشگری روستایی و موفقیت در آن عبارتند از:

1.احداث اقامتگاه های بومی و سنتی و مرمت آثار و ابنیه ی تاریخی و استفاده از آنها به عنوان اماکن پذیرایی و استراحتی.

2. تهیه و تولید غذاها و خوراک های محلی و سنتی.

3.  ایجاد ارتباط بین فعالیت های گردشگری و کشاورزی.

4. جذب مشارکت مردم و نهادهای غیر دولتی (شوراهای اسلامی و دهیاری ها) در جهت سرمایه گذاری در بخش گردشگری روستایی.

5. سوق دادن و جهت دهی به ساختار و امکانات محیطی نسبت به نیازها و خواسته های افرادی که تمایل به استفاده از اماکن تفرجی را دارند.

6. استفاده بهینه از داده های سیمای طبیعی محیط از نقطه نظرهای کاربردی و زیبایی شناختی.

7. حفظ هویت فرهنگی و تاریخی روستاهای منطقه.

منبع :http://www.agroparsco.com

گردشگری روستایی امروزه یکی از مردمی ترین اشکال گردشگری محسوب محسوب می شود. بر اساس گزارش سازمان همکاری و توسعه اقتصادی ( OECD   ) در ایالات متحده آمریکا در سال 1992 ، بیش از 70 درصد جمعیت از انواع تفریحات روستایی و محیط های کشاورزی برخوردار گردیده اند ( شارپلی، 1380 ، 5 ) . این درصد در سال 2004 به 76 درصد رسیده است. ( پاپلی یزدی 1385 ، ص 201 )

گردشگری روستایی به عنوان یک فعالیت تفریحی اجتماعی، در نیمه دوم قرن هجدهم در انگلستان و اروپا ظاهر شد. قبل از آن هم مناطق روستایی مورد استفاده فعالیت های تفریحی قرار گرفته بودند، اما شرکت در این فعالیت های تفریحی محدود به اقشار برتر جامعه بود.

در قرن نوزدهم و بیستم به دلیل توسعه حمل ونقل و سهولت جابجایی، راه یابی به روستا آسان شد. توجه به موضوع گردشگری روستایی ، از دهه های 1950 م. به بعد گسترش یافت و در دهه های 1960 و 1970 م. بیشتر در زمینه اقتصاد گردشگری روستایی برای کشاورزان و جوامع محلی مورد توجه قرار گرفت ( افتخاری 1384، ص 3 ).

تعریف گردشگری روستایی کار چندان آسانی نیست و توافقی درباره آن وجود ندارد. در این خصوص تعاریف متعدد و گوناگونی ارائه شده است. دات گردشگری روستایی را فعالیتی چند وجهی می داند که در محیط خارج از شهر صورت می گیرد، و به گردشگران ماهیت زندگی روستایی را نشان می دهد. به اعتقاد آپرمان، گردشگری روستایی به فعالیت های مزرعه ای و غیر مزرعه ای گفته می شود، که در جوامع و نواحی روستایی انجام می شود. ( منشی زاده، 1384 ، ص 168 )

از دیدگاه کمیسیون جامعه اروپایی در سال 1986 ، گردشگری روستایی تنها شامل کشاورزی نیست ، بلکه همه فعالیت های گردشگری در مناطق روستایی را شامل می شود. ( شارپلی 1380 ، 12 ) به کلیه فعالیت های گردشگری ، که در محیط های روستایی با توجه به فرهنگ و بافت سنتی روستا ، هنر و صنایع روستایی ، آداب و رسوم سنتی که در بر گیرنده گردشگری کشاورزی ، گردشگری سبز ، گردشگری مزرعه ای ، گردشگری غذایی و.... است گردشگری روستایی می گویند.

گردشگری روستایی عبارت است از فعالیت ها و گونه های مختلف گردشگری در محیط های روستایی و پیرامون آنها که در بر دارنده آثار مثبت/ منفی برای محیط زیست روستا ، انسان و طبیعت است. ( سقایی، 1383 ، 112 )

نمونه های زیادی از انجام فعالیت های گردشگری در نواحی روستایی وجود دارد، از جمله فعالیت های مبتنی بر طبیعت ، جشنواره ها ، وقایع میراث، جاذبه های مبتنی بر جامعه بومی ، گردشگری کشاورزی ، نمایشگاه های هنری و صنایع دستی ، تئاتر اجتماع محلی و سایر موارد. همانطور که لن ( 1993 ) خاطر نشان می کند، گردشگری روستایی فعالیتی پیچیده و چند وجهی است که شامل انواع متفاوتی از گردشگری مبتنی بر مزرعه تا سفرهای آموزشی ، گردشگری قومی و اکوتوریسم خواهد بود. ( رضوانی ، 1387 ، ص26 )

بنابراین گردشگری روستایی شکلی از فعالیت اقتصادی گردشگری است که پیرامون شهرها و نقاط دارای شکل و بافت روستایی ( غیر شهری ) انجام می گیرد که در بر گیرنده آثار مثبت و منفی برای محیط زیست روستا ، انسان و طبیعت است. ( تقدیسی زنجانی و همکاران 1386 ،ص 4 )

کنفرانس جهانی گردشگری روستایی ( RTC  ) گردشگری روستایی را شامل انواع گردشگری با برخورداری از تسهیلات و خدمات رفاهی در نواحی روستایی می داند، که امکان بهره مندی از منابع طبیعی و جاذبه های طبیعت را همراه با شرکت در زندگی روستایی ( کار در مزرعه و کشاورزی ) فراهم می آورد. علاوه بر این باید پذیرفت که ویژگی متمایزی مانند فعالیت ها و موقعیت روستایی ، گردشگری روستایی را از دیگر اشکال گردشگری جدا می کند. ( رضوانی 1387 ، ص 27 )

همچنین گردشگری روستایی به عنوان منبع با ارزش اشتغال زایی و ایجاد درآمد است که می تواند وسیله مناسبی برای توسعه اجتماعی – اقتصادی جوامع روستایی باشد. گردشگری روستایی در بسیاری از کشورها ، با سیاست های کشاورزی در ارتباط است و غالبا می تواند وسیله ای در جهت حمایت محیط زیست و فرهنگ روستایی بوده و نقش اساسی در توسعه و حفظ روستا داشته باشد. ( منشی زاده 1384 ، 169 )

در کل بر اساس تعریفی جامع تر ، گردشگری روستایی عبارت است از مجموعه فعالیت ها ، خدمات و مهمان نوازیهایی که توسط کشاورزان و روستاییان به منظور جذب گردشگران به روستایشان برای درآمد جانبی صورت می گیرد. ( تی کلوز 1994 ، به نقل از ازکیا ،1387 ، ص 318 ) 

گردشگری روستایی در کشورهای مختلف دارای معانی متفاوتی است که در این قسمت به چند نمونه از آن اشاره می کنیم:

در کشور فنلاند ، گردشگری روستایی به اجاره دادن کلبه ای روستایی به بازدید کنندگان یا تدارک خدمات مورد نیاز آنها در نواحی روستایی اطلاق می شود.

در اسلوونی ، جنبه مهم گردشگری روستایی همانا به زندگی بازدید کنند گان در خانوارهای کشاورزی بر می گردد جایی که گردشگران به عنوان مهمان با خانوار کشاورزی زندگی می کنند یا در مهمانخانه ای محلی سکنی می گزینند و برای تهیه غذا و سایر خدمات با خانوار کشاورزی فعالیت می کنند.

فیض اله اله یاری دانشجوی کارشناسی ارشد برنامه ریزی روستایی دانشگاه تربیت مدرس