ـنبود امنیت شغلی و رفاه اقتصادی کافی در شغل های مرتبط با رشته علوم انسانی، کمبود بودجه تحقیق و تخصیص نامتوازن آن، نبود مراکز فعال تحقیقاتی و پائین بودن جایگاه تحقیقات در رشته علوم انسانی در جامعه از یک سو و غیر بومی بودن دروس علوم انسانی در دانشگاه ها از سوی دیگر، از جمله مشکلاتی است که انزوای این رشته را در جامعه دانشگاهی چند برابر کرده است. با توجه به این مسائل، رهبر معظم انقلاب در ابلاغ سیاست های کلی برنامه پنجم توسعه، به تحول و ارتقای علوم انسانی توجهی ویژه نشان داده است. در این ابلاغیه و در نامه ایشان به رئیس جمهور، تقویت جایگاه و منزلت این علوم، جذب افراد مستعد و با انگیزه، اصلاح و بازنگری در متون درسی و برنامه ها و روش های آموزشی، ارتقای کمی و کیفی مراکز و فعالیت های پژوهشی، ترویج نظریه پردازی و نقد آزاداندیشی به شکل جدی در برنامه پنجم توسعه مورد تاکید قرار گرفته است.
    دریافت این نکته که علوم انسانی مهم ترین عنصر تمدن است و سیاستگذاری های کلان در جامعه با استفاده از نظریه های کارشناسان در این حوزه امکانپذیر است، برای توجه مسئولان به گسترش رشته علوم انسانی در جامعه و جلوگیری از فراموش شدن یا تعطیلی این رشته کافی است. چرا که نتیجه انزوای این رشته، چیزی جز کمرنگ شدن فرهنگ و اندیشه در جامعه نخواهد بود.
    محسن اسلامی مدیرکل امور فرهنگی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری درباره اقدامات وزارت علوم در دانشگاه ها برای ارتقای سطح علوم انسانی می گوید: «متاسفانه در رشته علوم انسانی یکی از مهمترین چالش هایی که وجود دارد، این است که نگاه کلی به این رشته وجود ندارد و هنوز ضرورت این رشته در جامعه و بین مسئولان و تصمیم گیران شناخته شده نیست. اگر جامعه بپذیرد که علوم انسانی مربوط به انسان است و انسان اهمیت ویژه ای در جامعه دارد، بهتر می توانیم در حوزه علوم انسانی وارد شویم. بر این اساس و با توجه به نگاه ویژه رهبر معظم انقلاب به مباحث علوم انسانی، مسئولان وزارت علوم جشنواره فارابی را از سال گذشته برگزار کرده اند، ما در این جشنواره سعی داریم نخبگان علوم انسانی را شناسایی کنیم و فرهنگ غلط که در جامعه نسبت به علوم انسانی وجود دارد را از بین ببریم.»
    وی تاکید می کند: «معاونت فرهنگی وزارت علوم ??? رشته میان رشته ای در حوزه علوم انسانی را تدوین و به شورای عالی گسترش آموزش ارسال کرده است ‎/ هم اکنون ?? رشته در دستور کار بررسی معاونت آموزشی قرار گرفته است و امیدواریم در سال تحصیلی جدید رشته های میان رشته ای در دانشگاه ها تدریس شود.»
    اسلامی به بازنگری سرفصل های دروس علوم انسانی اشاره می کند و می گوید: «همه سرفصل های درسی علوم انسانی در حال بازنگری است که این بازنگری قدم بزرگی برای تغییر در برخی از رشته های علوم انسانی محسوب می شود، همچنین تقویت انجمن های علمی دانشجویی علوم انسانی را در دستور کار قرار داده ایم ‎/
    بر این اساس انجمن علمی دانشجویی علوم انسانی به همان اندازه اهمیت دارد که انجمن علمی دانشجویی فیزیک برای ما مهم است. در مجموع 2 هزار و ??? انجمن علمی در دانشگاه ها فعال است که سهم انجمن علمی دانشجویی علوم انسانی ??? انجمن است. این انجمن ها به پویایی علمی دانشجویان علوم انسانی کمک می کند و موجب می شود تا دانشجویان علوم انسانی تفکرات خود را در انجمن های علمی به بحث و گفت وگو بگذارند.»
    اسلامی البته به نیازسنجی از دانشگاه ها درباره رشته علوم انسانی هم اشاره می کند و تاکید دارد که وزارت علوم باید یک نیازسنجی جدی از دانشجویان و استادان این حوزه داشته باشد و باید بداند که تقاضاها و نیازهای دانشجویان و استادان علوم انسانی چیست تا بهتر بتواند در این حوزه وارد شود.
    
    اهمیت سرمایه گذاری روی اندیشه
    امروزه همه کارشناسان این موضوع را قبول دارند که رمز توسعه و موفقیت اجتماعی، اقتصادی و سیاسی در هر کشوری توجه به مباحث علوم انسانی و توسعه این علم در کشور است اما این مهم در دهه های اخیر به علت های گوناگون کمتر مورد توجه قرار گرفته است و همین امر موجب شده است تا ایران در زمینه تولید نظریات گوناگون در حوزه علوم انسانی عقب تر از دیگر کشورها باشد.
    محبوبه مباشری رئیس دانشگاه الزهرا درباره این عقب ماندگی تولیدات فکری در کشور معتقد است: «مسئولان کشور بعد از انقلاب اسلامی به علت اینکه می خواستند وابستگی کمتری نسبت به تولیدات کشورهای غربی در زمینه فناوری صنعتی داشته باشند ، بیشترین سرمایه گذاری را برتکنولوژی فنی داشته اند و خوشبختانه ، توانستیم در این بخش موفق عمل کنیم. این امر موجب شد ما به رشته های علوم انسانی توجه کمتر داشته باشیم تا اینکه رهبر معظم انقلاب با نگاه عمیق به مباحث علمی توجه همه مسئولان رابه این علم مورد تاکید قرار دادند و تاکید داشتند که جایگاه علوم انسانی باید در کشور ارتقا یابد. این توجه نشان می دهد که ما در این حوزه دچار ضعف هستیم.»
    وی با اشاره به اینکه مبانی تفکر و هویت فرهنگی در هر کشوری بر مبنای علوم انسانی است، اظهار می کند: «یک واقعیت غیرقابل انکار در کشور وجود دارد که ایران در سال های گذشته شتاب فوق العاده ای در زمینه علوم فنی داشته است و خود را از قید وابستگی تولیدات غرب رها کرد، اما در علوم انسانی آنقدر شتاب تولیدات علمی نداشته ایم. باید دقت کنیم که علم در ??سال گذشته در دنیا به اندازه کل تاریخ بشر پیشرفت داشته است. بویژه کشورهای غربی در زمینه تولیدات علوم انسانی بسیار موفق عمل کرده اند و دانشجویانی در این کشورها جذب رشته علوم انسانی می شوند که دارای معدل بالاهستند، اما متاسفانه در کشور ما این مسئله دیده نمی شود.»
    
    برپایی کرسی های نظریه پردازی در دانشگاه ها
    یکی از مسائل مهم در تولید فکر و اندیشه در جامعه توجه به برگزاری نشست های علمی در زمینه تولید نظریات گوناگون در حوزه علوم انسانی است. به اعتقاد بسیاری از کارشناسان دانشگاه ها باید با برگزاری کرسی های نظریه پردازی، تفکرات جدید استادان را به بحث و نقد بگذارند تا از این طریق بتوان در احیای پیشینه علوم انسانی در کشورقدم برداشت.
    مباشری اهمیت کرسی های نظریه پردازی را در دانشگاه ها مهم توصیف می کند و در این باره معتقد است: «دانشگاه ها باید با یک نگاه جدید در حوزه علوم انسانی ورود پیدا کنند. ما نمی توانیم در این عرصه موفق عمل کنیم، مگر آن که کرسی های نظریه پردازی را در همه دانشکده های علوم انسانی برپا کنیم. استادان دانشگاه ها باید نظریه های علمی خود را در نشست های دانشگاه ها با حضور استادان و دانشجویان مطرح کنند و این نظرات به چالش کشیده شود و اگر نظریه قابل طرح و بیان بود مسئولان کشوری از آن دفاع کنند.»
    وی تاکید کرد: «در کشور متفکر کم نداریم هم اکنون استادان دانشگاهها دچار نوعی خمودگی شده اند. استادان دانشگاهی در حوزه علوم انسانی باید جرات نقد و چالش کشیدن نظرات دیگران را داشته باشند. پیشرفت علم در علوم انسانی تنها با تضارب آرا انجام می شود و تضارب آرا هم در کرسی های نظریه پردازی امکانپذیر است.»
    
    آزاد اندیشی در مباحث علوم انسانی
    دکتر فتح الله مجتبایی عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی برپایی کرسی های نظریه پردازی را برپایه آزاداندیشی می داند و در این باره می گوید: «جامعه ای که در آن نقادی وجود نداشته باشد یک جامعه مرده است. در جامعه باید براین مهم تاکید شود.»
    وی درباره تاکیدات رهبر معظم انقلاب بر تقویت جایگاه علوم انسانی در کشور می گوید: «علوم انسانی در ایران سقوط کرده است و علتش نیز این است که جامعه هنوز نمی داند که ارزش علوم انسانی از نظر تاریخی، فرهنگی و اجتماعی چیست. هم اکنون فضایی در جامعه ایجاد شده است که در آن پرداختن به علوم انسانی را یک نوع اتلاف وقت می دانند و خیال می کنند که علم فقط باید فایده مادی و اقتصادی داشته باشد، حال اینکه علوم انسانی می تواند فایده فکری و روحی برای ساختن و کامل کردن انسان داشته باشد، اما به آن توجه نمی شود. جامعه باید توجه کند که علوم انسانی یعنی ساختن شخصیت و هویت اشخاص. اشخاص بی هویت در جامعه افراد خطرناکی می شوند. این درحالی است که علوم انسانی در جامعه هویت را تثبیت می کند.»
    
    فرهنگسازی برای علوم انسانی
    برخی از کارشناسان معتقدند برای آنکه بتوان جایگاه علوم انسانی را در کشور احیا کرد باید فرهنگ سازی جدی در این زمینه صورت گیرد و این امر هم فقط با همکاری وزارت آموزش و پرورش امکانپذیر است چرا که دانش آموزان در سطوح راهنمایی باید بدانند که انتخاب رشته علوم انسانی پیچیدگی ها و شرایط خاص خود را دارد.
    عبدالله شفیع آبادی معاون آموزشی دانشگاه علامه طباطبایی در این باره معتقد است: «برای ارتقا در حوزه علوم انسانی ابتدا باید فرهنگ جامعه را تغییر داد تا زمانی که به رشته علوم انسانی به عنوان رشته ای دسته دوم و بی اهمیت نگاه شود ما نمی توانیم برنامه ریزی ها را در این علم اجرایی کنیم. در گذشته در بین خانواده ها مرسوم بوده است که دانش آموزانی که علوم انسانی می خواندند ارزش علمی واقعی نداشتند، این نگاه هم اکنون هم در برخی خانواده ها مشاهده می شود. این در حالی است که باید توجه داشته باشیم علم علوم انسانی پاسخگوی نیازهای روحی و روانی انسان است.»
    وی به بحث بومی کردن علوم انسانی اشاره می کند و می گوید: «یکی از مشکلات اساسی در رشته علوم انسانی این است که عمده مطالب استادان از تولیدات غربی است. به نظر می رسد دانشگاه ها باید در این باره وارد عمل شوند و مباحث جامعه شناختی و روانشناسی را براساس فرهنگ جامعه تعریف و تدوین کنند.»
    وی پیشنهاد می دهد که مسئولان پژوهشگا ه های علوم انسانی را در کشور افزایش دهند و برنامه های گسترده ای را برای بازنگری در دروس و محتوای درسی رشته های علوم انسانی داشته باشند.نویسنده: هدی هاشمی