آثار به جای مانده (به صورت خط، علامت، کروکی و نقشه) بر روی دیوار غارها، پوست درختان، پوست حیوانات و یا روی خشت و گل پخته حاکی از آن است که تاریخ نقشه و علوم جغرافیایی قدمتی دارد به اندازه تاریخ زندگی بشر بر روی زمین. این به آن معناست که علوم نقشه برداری و جغرافیایی همراه با دیگر جنبه های زندگی بشر در طول تاریخ در حال پیشرفت بوده است. روند تدریجی پیشرفت علوم مذکور تا قرن 19 ادامه داشت و در آن تاریخ تعدادی از مهندسان نقشه بردار و جغرافیدانان با نگاهی نو و جدید به تهیه نقشه هایی حاوی اطلاعات بیشتر و مفیدتر برای مطالعات زمین شناسی، ژئومورفولوژی، خاک شناسی، زیست شناسی و کاربری زمین پرداختند. پیشرفت علوم کامپیوتر در قرن بیستم موجب شد تا تلاش مهندسان نقشه بردار و جغرافیدانان به نتیجه مطلوب برسد و حاصل آن ایجاد سیستم های اطلاعات جغرافیایی شد. سیستم های اطلاعات جغرافیایی (GIS) در اوایل دهه 1960 برای اولین بار در کانادا مطرح شد و از آن تاریخ به بعد روز به روز بر طرفداران آن افزوده شد و در دهه 80 جنبه جهانی پیدا کرد. امروزه در بیشتر کشورهای دنیا از GIS به طور گسترده در زمینه های مختلف استفاده می شود. سیستم اطلاعات جغرافیایی یک سیستم اطلاعاتی است که داده های ورودی به آن، اطلاعات مکان مرجع می باشد، یعنی اطلاعاتی که به نوع وابسته و مربوط به مکان و محل می باشد. سیستم های اطلاعات جغرافیایی دارای سه قسمت مهم هستند: سخت افزار، نرم افزار و کادر فنی اجرایی سیستم. سخت افزار و نرم افزار توانایی سیستم را تعیین می نماید و معمولا هدف راه اندازی سیستم های GIS در انتخاب آنها نقش اول را دارد و سهولت کار و استفاده راحت و آسان در ارتباط با راه اندازی سیستم و ذخیره سازی اطلاعات، تجزیه و تحلیل و جست وجوی اطلاعات جغرافیایی و پشتیبانی سخت افزاری و نرم افزاری از نکات اولیه و موکدی است که همواره شرکت ها و متخصصان عرضه کننده GIS درباره آن صحبت می کنند. آنچه در موفقیت GIS اهمیت برجسته دارد کادر فنی و نیروی انسانی است که با سیستم کار می کند. یک سخت افزار و نرم افزار بسیار قوی بدون پشتیبانی کادر متبحر به کارآیی مطلوب نمی رسد. حدودا یک دهه است که از مطرح شدن GIS به صورت عملی در ایران می گذرد و این تکنولوژی در برخی از زمینه ها مانند نقشه برداری، معدن، زمین شناسی و برنامه ریزی های شهری وارد شده است و در سال های اخیر مدیران و متخصصان زیادی را در کشورمان به خود جذب کرده است. بیش از یک دهه است که کشورهای پیشرفته از تکنولوژی GIS در صنایع نفت، گاز و پتروشیمی نیز استفاده می کنند. کاربرد GIS در صنعت نفت به قدری چشمگیر است که هر ساله در ایالت تگزاس آمریکا کنفرانس بین المللی کاربران GIS در صنعت نفت برگزار می گردد. GIS در مراحل و بخش های مختلف صنعت نفت از مراحل اکتشاف و استخراج تا مرحله فروش و تحویل محصولات نفتی و پتروشیمی به مشتریان به کار می رود. به عبارتی GIS هم در بخش های بالا دستی و هم پایین دستی صنعت نفت مورد استفاده قرار می گیرد. در زیر به نمونه هایی عملی از کاربرد GIS در بخش های بالادستی و پایین دستی صنعت نفت اشاره شده است.

اکتشاف و تولید

در این بخش، GIS به ما امکان می دهد تا داده های مختلف دریافتی از تصاویر ماهواره ای، فتوگرامتری هوایی، لرزه نگاری و زمین شناسی را با یکدیگر ادغام کنیم و به صورت لایه های اطلاعاتی (با امکان دسترسی آسان و به موقع) طبقه بندی نماییم.

مسیریابی و تحویل

برنامه ریزی برای سوخت رسانی به پمپ بنزین ها، ردیابی تانکرهای سوخت رسان در حال حرکت در جاده ها، تحلیل و بررسی روش ها و الگوهای تحویل، انتخاب بهترین مسیر بر اساس آدرس ها و شبکه راه ها از جمله مواردی هستند که با استفاده از GIS قادر به انجام آنها هستیم.مکان یابی برای احداث جایگاه های جدید سوخت رسانی GIS به ما کمک می کند تا بر اساس تراکم جمعیتی، موقعیت جغرافیایی جایگاه های سوخت رسانی فعلی، برنامه های توسعه منطقه ای و عوامل دیگر بهترین مکان برای احداث ایستگاه های جدید سوخت رسانی را انتخاب کنیم.برای ورود این تکنولوژی به صنعت نفت کشور ابتدا باید دانش اطلاعات جغرافیایی را در بین مدیران ارشد بخش فنی و مهندسی صنعت نفت کشور گسترش دهیم. سپس به طور دقیق به شناسایی نیازهای بخش نفت و گاز کشور به اطلاعات جغرافیایی بپردازیم تا متناسب با آن نیازها، از شرکت ها و متخصصان GIS معتبری که تجربه عملی در این زمینه دارند دعوت به همکاری نماییم. نکته ای که بسیار حائز اهمیت است این است که همچون تکنولوژی های دیگر، برای سازمان ها و شرکت ها کافی نیست که کامپیوتر و نرم افزاری را بخرند و یکی دو نفر علاقه مند را استخدام کنند یا آموزش دهند و سپس توقع موفقیت فوری از سیستم را داشته باشند. ابزار جدید را فقط وقتی می توان به طور موثر به کار برد که کاملا با وضعیت کار هماهنگ و جور باشد. برای انجام این کار به طریق صحیح، نه تنها سرمایه گذاری برای تهیه سخت افزار و نرم افزار لازم است بلکه آموزش مداوم کارمندان و مدیران برای کاربری تکنولوژی جدید در زمینه سازمانی مناسب نیز امری حیاتی به شمار می رود.

منبع: مسعود فزون بال ، دنیای اقتصاد، چهارشنبه 8 مهر 1383