توسعه روستایی شامل سیاست ها، روش ها، برنامه ریزی ها و ایجاد چارچوب اجرایی منظمی است که باعث می شود بسته های توسعه یافتگی در زمینه های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی در میان هموطنان ساکن در مناطق روستایی توزیع و استفاده شود. پراکنش جغرافیایی روستاهای کشور که بیش از 68 هزار منطقه روستایی برآورد می شود ایجاب می کند که همه عرصه های طبیعی و منابع آب و خاک آن در درون برنامه های توسعه قرار گیرد که توسعه سگونتگاه های روستایی یکی از ارکان است. توسعه سکونتگاههای روستایی، اقتصاد مسکن روستایی، برنامه ریزی و طراحی بافت روستایی، برنامه و طراحی مسکن روستایی، مدیریت بازسازی پس از سانحه و مقاوم سازی، مدیریت و فناوری ساخت، سازه و مصالح، نظام حکم روایی روستایی و از همه مهمتر ایجاد نظام های اقتصادی پویا، فعال و همه زمانی (شبانه روزی و در تمام ماهها و فصل ها) از مواردی است که باید در برنامه پنجم توسعه کشور و همچنین سیاست گذاری های توسعه روستایی در سند چشم انداز 20 ساله جمهوری اسلامی ایران مورد توجه قرار گیرد.

در زمینه استفاده بهینه از فضاهای موجود در معماری بومی روستاها باید از پراکنده شدن واحدهای مسکونی در فضاهای روستایی به نفع طرح های هادی جلوگیری شود، از بافت مسکونی بیشتر استفاده شود و شیوه ها و فنون بکاررفته در معماری مسکن روستایی با اقلیم جغرافیایی هماهنگ شود.

امیدی شاه آبادی کارشناس اقتصاد روستایی معتقد است خاستگاه اصلی و اولیه بسیاری از جوامع انسانی روستاهاست و باید درخصوص عملکرد و مشکلات سکونتگاه های روستایی بیشتر تلاش کنیم. امروزه آشفتگی روستاها در سیمای جمعیتی آن خود را نشان داده است به همین دلیل باید سکونتگاههای روستایی به طور همه جانبه به ویژه از لحاظ شکل استقرار و توجه به عوامل طبیعی مانند اقلیم، توپوگرافی، آب و خاک و میزان توسعه یافتگی اقتصادی مورد توجه قرار گیرد.شاه آبادی می افزاید: جمعیت سکونتگاههای ایران در 20 سال گذشته علاوه بر کاهش نرخ رشد دچار کاهش اندازه جمعیت نیز شده است. بررسی پراکنش فضایی نقاط سکونتگاهی روستایی نشان می دهد در برخی مناطق مانند استانهای شمالی و غربی کشور استقرار جمعیت روستایی و روستاها متراکم و فشرده است اما در مناطق مرکزی کشور مانند استانهای اصفهان، یزد، کرمان و سمنان، روستاهای کوچک کم جمعیت و با فاصله های طولانی بین آبادی ها دیده می شود، به همین خاطر آگاهی از روند جمعیتی روستاها و چگونگی پراکندگی فضایی روستاها در کشور برای برنامه ریزان به ویژه برنامه پنجم ضروری است.

محمدعلی حامدی کارشناس مسکن روستایی هم می گوید: توسعه روستاها باید متناسب با عوامل درون زا و محلی و محیطی برنامه ریزی شود و ارتباط مستقیمی با منابع تولید به ویژه منابع آب داشته باشد. بررسی تحولات شیوه های تولید در اقتصاد روستایی به عنوان فرآیند تاریخی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی نقش مهمی دارد و هویت اجتماعی و معماری روستاها را هم تحت تاثیر قرار می دهد.

خانم الهه رحمانی هم در مقاله ای که به اولین همایش بین المللی سکونتگاه های روستایی و مسکن و بافت ارائه کرده است می گوید روستاهای امروزی ایران متاسفانه در جریان توسعه شبکه خدمات رسانی کم کم رنگ و بوی محلی شان را از دست می دهند و هویت بومی آنها رنگ می بازد و در نتیجه زیبایی شناسی اکولوژیک در محیط های روستایی تهدید می شود. وی می افزاید: توسعه شبکه خدمات رسانی در روستاها در چارچوب برنامه های محرومیت زدایی، اشتغال زایی و جلوگیری از روند مهاجرت شکل می گیرد اما به دلایل مختلف این موضوع باعث شده است تا بافت سکونتگاه های روستایی به شکل و شمایل شهری گرایش پیدا کند و آثار تجددگرایی به ویژه در اطراف شهرها و کلان شهرها نمایان شود. باید تلاش کنیم بافت های روستایی مجددا از ارزشهای هویتی خود مانند گذشته بهره مند شوند که یکی از مباحث مهم و مطرح در زمینه هویت هنر و معماری روستایی به بحث زیبایی شناسی اختصاص دارد.

دکتر محسن سرتیپی پور عضو هیئت علمی دانشگاه شهیدبهشتی هم معتقد است تغییرات سریع و گسترده در جهان پیرامونی ما سبب شده است جوامع روستایی به طور ویژه ای با شرایطی بسیار نامناسب روبرو شوند. رشد سریع شهرنشینی معضل کاهش کیفیت زندگی سکونتگاههای روستایی را پدید آورده است. در حقیقت سرعت تغییرات توسعه ای در عرصه شهرها در دو قرن اخیر به وضوح قابل درک و شناسایی است. 
سرتیپی می گوید: این درحالی است که روستاها، سکونتگاههایی هم پیوند با طبیعت، نه تنها با تغییرات توسعه ای روبه رو نشده اند بلکه در دوره ای از انزوا نیز به سر می برند و متاسفانه این امر سبب تخریب روزازون روستاها و بروز مشکلات بسیار زیادی در سطح روستاها شده است. در نتیجه، ارائه مکانیزم های اجرایی توسعه پایدار روستایی در فرآیند برنامه ریزی روستایی با شناخت ظرفیت های روستاها همراه با راهکارها، سیاست ها و برنامه های کاربردی بسیار ضروری است. از سوی دیگر برنامه ریزی با رویکرد توسعه پایدار در تمام مقیاس های ملی، منطقه ای و محلی موردنظر است. مفهوم توسعه پایدار به معنای ارائه راه حل های توسعه ای است تا بتواند از بروز مسایلی چون رواج بی عدالتی و پایین آمدن کیفیت زندگی انسان ها جلوگیری کند. 
پایداری باید عامل سرزندگی و بقای ساکنان باشد و رفاه آنها را در بلندمدت تامین کند. در نتیجه این سوال مطرح می شود که برنامه ریزی پایدار روستاها به چه شیوه ای عملی است تا رفاه ساکنان روستاها را تامین و در بلندمدت حفظ کند؟ اهداف اصلی توسعه پایدار مواردی چون تامین نیازهای اساسی، ارتقای سطح زندگی برای همه، حفظ مطلوب محیط زیست و اکوسیستم و آینده ای با امنیت و سلامت را دربر می گیرد. این اهداف با آنچه در واقعیت در روستاها با آن روبرو هستیم فاصله ای بسیار زیادی دارد که این امر سبب می شود تا دغدغه اصلی برنامه ریزان برای نائل شدن به این اهداف چندین برابر شود.

محمد حسین ابراهیمی کارشناس اقتصاد و مسکن روستایی هم اظهار می کند: مسکن روستایی جزئی از کل زندگی روستایی است اگرچه زندگی روستایی در ایران قرن ها به روال سنتی خود ادامه داشته اما پس از هجوم روابط مدرن اقتصادی و اجتماعی به کشور، دستخوش تغییرات زیربنایی فراوانی شده است. 
نزدیک چهل سال است که جمعیت روستایی با پیروی از اصل جاذبه مرحله به مرحله کاهش یافته، بر جمعیت شهرنشین کشور افزوده شده و این افزودگی تحولات بی سابقه تاریخی را در ایران موجب شده است. پژوهش های انجام شده غالبا به تفاوت فاحش سطح زندگی مادی بین شهر و روستا اشاره کرده و تزلزل الگوی سنتی زیست روستایی را به کمبودهای معیشتی مربوط دانسته است. دسترسی به کار، به ویژه در بخش های صنعتی و خدمات عامل مهمی در تشدید مهاجرت روستا به شهر شناخته شده است و آنچه را که موجب ثبات زندگی روستایی می شود وجود بنیاد مستحکم اقتصادی دانسته اند. برساس این مطالعات در فقدان چنین بنیاد اقتصادی ای است که بی ثباتی الگوی زندگی و مهاجرت پدیدار می شود. مبحث توسعه روستایی و بخشی از آن که عمران کالبدی روستا باشد با هدف تحکیم بنیاد اقتصادی و پیرو آن ثبات بخشی و ارتقای الگوی زندگی روستایی و سکونتگاهش برپا شده است؛ یعنی همان اصول بنیادینی که در نوشته های مربوط به توسعه نوین اقتصادی و اجتماعی، از نیمه قرن بیستم تاکنون مطرح بوده اند.

حمید رضا بیگ زاده شهرکی دیگر کارشناس حوزه اقتصاد روستایی معتقد است : تلاش در جهت شناخت اساسی و عمیق معماری سنتی ایران، ناگزیر مستلزم بازشناسی معماری های بومی مناطق مختلف آن خواهد بود چرا که طبعا مهدتولد و شکوفایی آنها در روستاها بوده است. همچنین علاوه بر ضرورت های شناختی بناها و بافت های روستایی به عنوان سرآغاز شکل گیری سکونتگاههای کهن، دارای ارزش و اهمیت هستند. 

این ارزش و اهمیت نه تنها به جهت ویژگی های تاریخی آنهاست بلکه به عنوان الگوهایی نغز و پویا از زندگی اجتماعی در بستر بکر طبیعی و همراهی با طبیعت، عمیقا ارزشمند و قابل مطالعه هستند و در نهایت با عنایت به این که ما در برهه ای از تاریخ حیات بشر واقع شده ایم که اصولا مولودی به نام روستا زاده نمی شود با موجودیتی منحصر به فرد روبرو هستیم که تجدیدناپذیر است. این امر هشداری برای ماست که در صورت بی توجهی به آن، شاید یکی دو نسل پس از ما، نام روستاها را تنها در کتاب ها و خاطرات بیابد. مفاهم و واژگانی نظیر ساماندهی، مرمت، احیا و سایر مداخلات برنامه ای، طراحی و اجرایی، تعاریف متناسب خود را بازخواهند یافت، امری که تاکنون توام با برخی سوء فهم ها و سوء برداشت ها، منجر به استحاله و حتی از میان رفتن بخش های مهمی از بافت های اصیل روستایی کشور گردیده و بخش های زیادی را نیز در معرض تهددیدهای جدی قرار داده است.

نخستین همایش بین المللی سکونتگاه های روستایی هفته گذشته با محور بررسی " مسکن و بافت" در مرکز همایش های بین المللی صدا و سیما برگزار شد. این همایش دوروزه با هدف بازخوانی اهداف ، سیاست ها ، برنامه ها و اقدامات توسعه روستایی در مقیاس ملی ، منطقه ای و بین المللی برپاشد. تبیین شیوه ها و روش های مشترک، برنامه ریزی ، طراحی و مدیریت روستایی به منظور دستیابی به توسعه پایدار سکونتگاه های روستایی در ابعاد اجتماعی ، اقتصادی ، فرهنگی و کالبدی هم از اهداف این همایش بود. چگونگی توسعه پایدار روستاها موضوعی است که همواره ذهن برنامه ریزان ،طراحان ، مجریان و مدیران بخش های روستایی را مشغول کرده است که امیدواریم این قبیل گردهمایی ها بتوانند به تحقق این اهداف کمک کنند. به هر حال حدود 60 سال از برنامه ریزی در اقتصاد ایران می گذرد و مناطق روستایی همچنان در اندیشه جایگاه واقعی و حقوقی خود در نظام برنامه ریزی و عمران و آبادانی هستند. 

در 4 دهه پیش، 70 درصد جمعیت کشور روستایی و دارای فعالیتهای تولیدی روستایی بودند و امروز 68 درصد جمعیت 70 میلیونی کشور شهری هستند و در دنیا نیز، بیش از 60 درصد مردم جهان شهرنشین شده اند. البته بخشی از تغییرات ، طبیعی است چون مختصات شهرنشینی گسترش یافته اما در ایران این روند با خالی شدن روستاها و فقر نیروی انسانی کارامد در این مناطق همراه شده است. در 4 برنامه توسعه هم به صورت پراکنده به ان نگاه شده است و "منظر اقتصادی روستاها" هنوز هوشمند نیست که باید در برنامه پنجم متحول شود. باید تعریف روشن و علمی از اقتصاد روستایی داشته باشیم و بدانیم آینده این جغرافیا به کجا می رود و شان واقعی این مناطق در نقشه توسعه و پیشرفت کجا باید باشد.

" اقتصاد روستایی - rural economy " شامل شناخت ، مطالعه و تبیین تمام متغیرهای تولید ثروت ، سازمان های تولیدی، توزیع و مصرف محصولات این محدوده جغرافیایی در کنار تلاش برای آسیب شناسی روندها و فرایندها و ساختارهای تولیدی و ارزیابی موانع پیشرفت این جامعه اقتصادی و انسانی است. روستاها با تکیه بر منابع آب و خاک شکل گرفته اند و گسترش یافته اند اما این منابع نقطه آغاز تحولات اقتصاد رووستایی است و تمامیت ان محسوب نمی شود. جغرافیای و فضای اقتصادی و تولید ثروت در عرصه های روستایی شامل "کشاورزی با همه زیر بخش ها ، صنایع دستی ، صنایع کوچک ، خدمات ، بازرگانی داخلی و خارجی و امروزه اقتصاد دانش محور و ... " است. 

هدف اصلی دانش اقتصاد روستایی ، ایجاد بستری هموار برای برنامه ریزی های توسعه و رشد اقتصادی پایدار است که در نهایت به "توسعه اقتصاد روستایی" منتهی می شود. همسنجی امکانات و فرصت های تولیدی در جغرافیای روستایی کشور با همتاهای خارجی آن نشان می هد که می توان دانش و ابزار" استخراج ارزش افزوده " را از تمام "حامل های ارزش افزوده" آن توسعه داد. باید همه عوامل توسعه و پیشرفت در تولید ، ثروت ، شناسایی و بکار گرفته شود. اما هنوز اهمیت اقتصاد روستایی کشاورزی در اقتصاد ملی به خوبی تبیین نشده است و همچنان نگرش سنتی تا کمی نیمه صنعتی به ان وجود دارد. برخی نیز اقتصاد روستایی را درجه 2 یا پایین تر می خوانند و همچنان جایگاه نمایشی در اسناد توسعه داردکه البته در سال های اخیر مورد توجه بیشتری بوده است. نفت، صنعت و خدمات سهم مهمی در اقتصاد ملی دارند و درحالی که اقتصاد روستایی و کشاورزی جزو اقتصاد پایان ناپذیر (در مقابل نفت که پایان پذیر است) محسوب می شود نقش اصلی و اساسی و پایداری در اقتصاد ملی دارد اما به خوبی و به طور اقتصادی و علمی تبیین نشده است.

 کشاورزی مستحکم ترین بخش اقتصاد ملی است و برغم "بدترین سردسالی" و "شدیدترین خشک سالی" و بروز بحران های اقتصادی و مالی جهانی ؛ همچنان پابرجاست و کمترین تاثیر را از انها پذیرفته است. در زمان هایی که بخش‌های اقتصادی ما دچار رکود می شوند، کشاورزان بر روی قطعه قطعه زمین خود برای کشور تولید می‌کنند و این همان اقتصاد پایدار و تولید پایداری است که تحت تاثیر هیچ شرایط بحرانی قرار نمی‌گیرد. زیربخش های کشاورزی به عنوان "شاه بیت اقتصاد روستایی" مطرح است و امروزه در همین زیربخش ها نیز لایه های بالاتری برای توسعه وجود دارد. 

باید ظرفیت‌ها و استعدادهای موجود در آن نشان داده شود. هم اکنون 100 درصد جمعیت شهری و 99 درصد جمعیت روستایی زیرپوشش خدمات شبکه برق رسانی است. اما اشتغال و ماندن نیروهای کارآمد در روستاها مهم ترین نیاز است و می توان با ایجاد نواحی و مناطق صنعتی متناسب با موقعیت و اقتصاد روستاها، این مشکل را برطرف کرد. پس این خدمات رسانی به تنهایی نمی تواند به توسعه اقتصاد روستایی کمک کند باید جاذبه های اقتصادی را در این مناطق توسعه دهیم. هنوز اصلی ترین چالش روستاها مهاجرت است ، برای کنترل این معضل ، ظرفیت های تولید ، ایجاد درآمد و اشتغال باید گسترش یابد. اگر خانوارهای روستایی بتوانند با فعالیت های مکمل بخش کشاورزی ،دامداری ، پرورش ماهی و زنبور عسل و صنایع دستی ؛ سطح درآمدهای خود را ارتقا بخشند جذب جغرافیای خود می شوندو دیگر جلای وطن نخواهند کرد. آموزش های فنی و حرفه ای و تخصصی می تواند دانش ثروت شناسی ساکنان روستاها را افزایش دهند. اگر در روستاها صنایع جانبی و مورد نیاز بخش کشاورزی و دامداری ایجاد شود ؛ روند مهاجرت معکوس خواهد شد.

ایجاد یک سازمان توسعه روستایی مستقل همانند وزارت مسکن و شهرسازی یا تبدیل بنیاد مسکن انقلاب اسلامی به "بنیاد توسعه روستایی" می تواند پیشنهاد خوبی باشد تا توسعه این مناطق از حالت برنامه ریزیه ای جزیره ای خارج شود.