مختار باقری_کارشناس گردشگری

برخلاف گذشته های دور، تقریباً از دو قرن پیش علم و آگاهی انسان نسبت به ارزش واقعی طبیعت و محیط زیست و ضرورت حفاظت جدی از آن افزایش چشمگیری یافته است. با ورود به عصر جدید، ساختارهای بنیادین جوامع دگرگون شده و بهره برداری غیرعقلانی از طبیعت چشم بشر را بر واقعیات تکان دهنده‌ای که به لحاظ استفاده بی‌رویه از طبیعت در برابر اواست گشوده و او را به سمت حفاظت هرچه سریعتر و بیشتر و برنامه‌ریزی‌های هرچه اصولی تر و جامع نگرتر در این زمینه سوق داده است. بنابراین امروزه شاهد برنامه‌های وسیعی در راستای حفاظت بیشتر و سرمایه‌گذاری های کلان تر در پروژه‌های حفاظت از طبیعت و به ویژه جلب مشارکت عمومی و کمک مردم در کشورهای توسعه یافته هستیم.
انسان امروزی برای امرار معاش و تأمین نیازمندیهای متعدد و متنوع خود دست به بهره برداری های گسترده از طبیعت می‌زند. تأمین نیازهای انسان به بهای ایجاد تغییرات زیست محیطی است. احداث جاده‌های دسترسی ، توسعه شهر‌ها و روستاها ، احداث زه های مختلف، طرحهای مختلف توسعه ای که از سوی دولت ها صورت می‌گیرد و بالاخره هر نوع فعالیتی به منظور تأمین نیازهای انسان، هرکدام به نوعی بر محیط زیست اثر می‌گذارد. سوال اساسی این است که چنین فعالیتهایی زیان آور است یا خیر؟ آیا محیط زیست آسیب دیده و آیا روند فعالیت های توسعه‌ای ادامه خواهد یافت یا باید متوقف شود؟ آیا می‌توان برخی از فعالیتها را متوقف کرد یا حتی کاهش داد و برخی فعالیت ها را تداوم بخشید؟

اولویت بندی فعالیت‌ها
طبیعی است که با اقدام به هر نوع فعالیتی، منافعی بدست می‌آید و منافع یا منابعی از دست می رود. توجه جدی به مقوله محیط زیست اساساً می‌تواند منجر به اولویت بندی فعالیت‌ها شود. به عنوان مثال، بزرگراههای طولانی احداث ‌می‌شوند اما مناظر طبیعی و جنگلها نابود می شوند. تأسیسات و کارخانه‌های عظیم احداث می‌شوند اما هوا آلوده می‌شود. همانطور که نباید برای منافع اقتصادی آنی و کوتاه مدت محیط زیست را تهدید و تخریب کرد، از طرف دیگر هم نباید با توجیه آسیب‌های زیست محیطی، جامعه را از منافع بلند مدت و پایدار محروم ساخت. با توجه به آنچه گفته شد، ‌می توان فعالیت های توسعه ای مختلف را اولویت بندی کرد و آن دسته از فعالیتها که در کنار تأمین منافع بلند مدت، آسیب جدی به محیط زیست وارد نمی‌کند یا حتی می تواند در حفاظت بهینه و پایدار از محیط زیست نیز مؤثر واقع شود، را اولویت داد.

گردشگری و حفاظت از منابع طبیعی
اگر به بهانه حفظ منابع طبیعی و محیط زیست، مردم از بهره‌برداری منابع طبیعی محروم شوند، این امر به معنای از دست رفتن فرصت‌های مطلوب برای تأمین نیازمندی‌های جامعه است. اگر حفظ منابع طبیعی مانع برخی فعالیت‌های توسعه‌ای به ویژه در جوامع محلی و روستایی می‌شود باید به نحوی مناسب و با احترام به فعالیت‌های دارای اولویت بیشتر این خسارات جبران شود. حال باید دید کدام فعالیت است که می تواند حفظ منابع طبیعی و تأمین اشتغال و درآمد جهت مردم را توأم به دنبال داشته باشد . شاید فعالیت‌های مرتبط با گردشگری قادر باشد این نقش دو جانبه را به نحوی ایفا و موجبات توسعه پایدار و همه جانبه را فراهم کند.

پروژه های گردشگری می تواند متولیان و تصمیم گیرندگان دولتی NGO ها و تشکلها ی مردمی و نیز عموم مردم را به حفظ منابع طبیعی و محیط زیست ترغیب و وادار کند . فعالیت‌های گردشگری می تواند پایه‌گذار طرحهایی باشد که موجب حفظ و حراست ازمحیط زیست شوند. بدین ترتیب ملاحظه می‌کنیم که گردشگری می‌تواند به اشکال مختلف با مقوله محیط زیست در تعامل متقابل و سازنده بوده و در جهت حفاظت از محیط زیست، نقش مؤثر و ارزنده‌ای را بازی کند که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد.
_گردشگری می‌تواند توجه عمومی را به جاذبه‌های تاریخی و باستانی جلب و برای حفظ و مرمت آنها باکمک سرمایه‌گذاران و علاقمندان به این جاذبه‌ها طرحهاو برنامه‌های جدی را اجرا نماید.
_گردشگری می‌تواند جریانی از رفت و آمد را به مناطق طبیعی زیبا و جذاب ایجاد کند وفعالیت هایی را برای حمایت و مدیریت بر این مناطق درپی آورد.
_به علت اهمیت جلوه طلوع خورشید به عنوان یکی از جاذبه‌ها و انگیزه‌های اساسی گردشگری، این امر می تواند جدی بودن خطر تحلیل و از بین رفتن لایه ازن را برجسته تر و نمایان سازد و تصمیم گیرندگان و برنامه‌ریزان را به اقداماتی برای جلوگیری از این خطر وادار سازد.
_گردشگری توجه عموم را به مسئله تنوع گونه‌های زیستی و به ویژه گونه‌هایی که در معرض انقراض هستند معطوف می کند.
_از آنجایی که محیط‌های دریایی و سواحل، از مناطق پرطرفدار و مورد توجه بخش گردشگری است، گردشگر می‌تواند توجه عموم را به مشکلات آلودگی آنها، نابودی خلیج‌ها و مرجانها، خشک شدن تالاب ها و آبگیرها، به ساحل نشستن پستانداران بزرگ دریایی، خطرات ماهیگیرها و شکارهای بی‌برنامه جلب کند.
_گردشگری نیاز به حفاظت و حمایت از مناطق جنگلی دارد و باعث سیاستهای حمایتی برای ایجاد و حفظ پارکها و مناطق حفاظت شده ملی ‌شود.
_تاسیسات گردشگری اغلب، الگوهای جدید مصرف و صرفه جویی انرژی را به جوامع محلی معرفی می کند. به عنوان نمونه، می‌توان به استفاده این تاسیسات از انرژیهای خورشیدی و باد و تهویه با استفاده از انرژی‌های طبیعی اشاره کرد.
_گردشگری در توسعه، نوسازی و زیباسازی محیط های صنعتی، مناطق معدنی و سواحل رودخانه‌ها که ممکن است سالها پس از بهره‌برداری برای استفاده رها شده باشند، اثری نافذ و مؤثر داشته باشد.
_گردشگری زمینه و فرصت حفظ و نگهداری سیستم‌های حمل و نقل سنتی، قطارهای بخار قدیمی و کشتی های بادبانی را اسکا ن پذیر می‌سازد.
آنچه گفته شد به مثابه مشت، نمونه خروار تنها گوشه‌ای از اثرات مثبت و ارزشمند گردشگری در ارتباط با محیط زیست و دیگر زمینه‌های اقتصادی و فرهنگی است. اگر بگوئیم شاید تنها فعالیتی که سازگار تر از دیگر فعالیت ها با طبیعت و محیط زیست برخورد می‌کند و از بسیاری جهات می‌تواند موجبات حفاظت هرچه بیشتر از محیط زیست را فراهم کند، فعالیت‌های مرتبط با گردشگری است، سخنی به گزاف نگفته‌ایم.
سخن در باب گردشگری و اثرات بسیار مثبت اقتصادی ، فرهنگی ، اجتماعی، سیاسی و زیست محیطی و .. آن بسیار طولانی است و در این نوشته نمی ‌گنجد. اگر توفیقی بود درآینده باز هم در این باره با شما سخن خواهیم گفت.

منبع :/www.dehkadehonline.com