جدیدترین شخصیتی است که در سال های اخیر پس از تصویب «قانون تأسیس دهیاری‌های خودکفا در روستا های کشور» برای اولین بار در سال 1375 پای به عرصه مدیریت روستایی کشور نهاد. در این قانون مسوولیت اجرایی مدیریت روستایی بر عهده مقامی با عنوان «دهیار» گذاشته شده که از سوی شورا برای مدت چهار سال انتخاب می شود.

یکی از مباحث مهم پایداری نهاد دهیاری، ویژگی­های دهیار به عنوان مدیر روستا است. دهیار بایستی دارای خصوصیات عام و خاص و مهارت ها و توانمندی های مدیریتی برای انجام وظایف محوله به عنوان مدیر اجرایی روستا باشد. به­طورکلی می­توان ویژگی­هایی برای دهیار متصور شد:

 «ایجاد اعتماد متقابل با مردم روستا، منظم و قانونمند و اشراف بر وظایف خویش و شورا، مشارکت جو و مشارکت طلب، نگرش تولیدگرایی، انعطاف پذیر در برابر مردم و شورا، پیگیر در امور روستا، اعتقاد به گفتگو و مذاکره، اعتقاد به افکار و سلیقه های مختلف»

وظایف و اختیارات دهیار و دهیاری

     مستند به ماده واحده «قانون تأسیس دهیاری­های خودکفا در روستاهای کشور»، مصوب 14/4/1377 و نیز ماده 2 «اساسنامه تشکیلات و سازمان دهیارهای»، مصوب 21/11/1380، دهیاری به عنوان نهادی عمومی غیردولتی محسوب می­شود که دارای شخصیت حقوقی مستقل است و وظایفی برای آن تدوین شده است.

     به این ترتیب دهیاری به عنوان آخرین حلقه در نهاد اجرایی کشور است که قانون منبعث از قانون اساسی تشکیل شوراهای اسلامی روستا را برای نظارت به اجرای هر چه مطلوب­تر وظایف آن تعیین کرده است. از سوی دیگر با توجه به نهاد غیردولتی و خودکفا بودن، ماهیتی مستقل از دولت یافته است که این امر موقعیت ویژه­ای را برای دهیاری نسبت به سایر دستگاه­های اجرایی کشور که دولتی و منصوب به دولت هستند، ایجاد می­کند. زیرا از یک سو دهیاری هم­چون شهرداری، نهادی عمومی و غیردولتی است که با نظارت و تصویب و تأیید شورا فعالیت می­کند و از سوی دیگر موظف به انجام کارکردهایی است که در حیطه وظایف دستگاه­های دولتی در سطوح بالاتر از روستا می باشد. این مسأله جایگاه و ماهیتی خاص برای دهیاری ایجاد می­نماید که فراتر از مسوول اجرای مصوبات شورا خواهد بود. به­این ترتیب وظایف اصلی دهیاری و هم­چنین دهیار را می­توان در محورهای زیر خلاصه نمود:

-  اجرای مصوبات شورای روستای ذی­ربط؛

-  همکاری با دستگاه­های اجرایی در جهت انجام هر چه مطلوب­تر وظایف آن­ها؛

-  انجام کلیه اموری که دستگاه­های دولتی در رده­های بالاتر تقسیمات کشوری همچون بخش، شهرستان و استان عهده­دار آن هستند و در روستا برای آن­ها مسوول یا متولی تعیین نشده است؛

-  نگهداری از تأسیسات عمومی.

جایگاه دهیاری در نظام مدیریت روستایی کشور

     دهیاری مهم­ترین و جدیدترین نهادی است که در عرصه مدیریت روستایی ایران شکل گرفته است و به لحاظ جایگاه همتراز با نهاد شهرداری در شهرها می باشد و مدیریت این نهاد بر عهده شخصی به نام دهیار است. این نهاد عمومی غیردولتی به منظور اداره امور روستا به صورت خودکفا و با شخصیت حقوقی مستقل در هر روستا تأسیس گردیده است. طبق ماده واحده قانون مذکور (مصوب14/4/1377) به وزارت کشور اجازه داده می شود به منظور ادره امور روستاها، سازمانی به نام دهیاری با توجه به موقعیت محل با درخواست اهالی و به صورت خودکفا با شخصیت حقوقی مستقل در این روستاها تأسیس نماید. این سازمان­ها نهادهای عمومی غیردولتی محسوب می­گردند. تأسیس دهیاری­ها به هیچ وجه مانع از اقدامات و کمک­های دولت در جهت رسیدگی به عمران و آبادی روستاهای مذکور نخواهد شد. هم­چنین در این قانون سه تبصره برای تصریح و تکمیل قانون آمده است:

تبصره 1 ـ آیین نامه نحوه اداره امور و مقررات استخدامی و مالی دهیاری­ها توسط وزارت کشور تهیه و به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید.

تبصره 2 ـ اساسنامه تشکیلات و سازمان دهیاری­ها توسط وزارت کشور با همکاری سازمان امور ادری و استخدامی کش[1]ور تهیه و به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید.

تبصره 3 ـ بودجه دهیاری­ها و اعتبارات مورد نیاز اداره امور روستا با پیشنهاد دهیار به تصویب شورای اسلامی روستا خواهد رسید.