شهرهای جدید، اجتماع های برنامه ریزی شده ای هستند که در پاسخ به اهداف از پیش تعیین شده ایجاد می شوند. شهرجدید اجتماعی خود اتکا با جمعیت ومساحت مشخص، فاصله ای معین از مادر شهر، برنامه ریزی از پیش تعیین شده، اهداف معین و همچنین برخوردار از تمام تسهیلات لازم برای ایجاد یک محیط مستقل است (( ,MILTON Keynes partnership 1979 شهرهای جدید عمدتاً برای تمرکز زدایی کالبدی، اقتصادی، اجتماعی در ناحیه شهری شهرهای بزرگ طراحی می شوند این شهرها نقش جذب سرریز جمعیتی، ساماندهی فضایی مادرشهر و ناحیه شهری، بهبود وضعیت محیط کار وزندگی سالم اجتماعی را برعهده دارند. ایجاد شهرهای جدید در دوران پس از انقلاب صنعتی به مثابه گذار از جامعه سنتی به سوی جامعه صنعتی به حساب می آید دردوران گسترش صنعت، ایجاد شهرهای جدید، زمینه ای در حل مشکلات شاغلان بخش صنعت محسوب می شد از همین روی همراه با ایجاد واحدهای صنعتی درشهرهای موجود، ایجاد شهرهای جدید در کنار این شهرها راه حلی برای حل مسائل مربوط به اسکان جمعیت به شمار می آمد. درطول دو قرن اخیر بیشتر شهرها در کنار منابع معدنی و واحدهای صنعتی بزرگ مقیاس ایجاد می شدند تا از این طریق قطب رشدی به منظور تحقق سیاست های توسعه منطقه ای نیز به حساب آیند. در پی این امر، این شهرها به منظور رفاه جمعیت ساکن درخود عملکردی مرتبط با نیازهای روزمره نیز داشته اند.
طرح ایجاد شهرهای جدید دارای سابقه طولانی است درطول قرن بیستم، اتحاد جماهیر شوروی سابق در ایجاد شهرهای جدید صنعتی و بریتانیا درایجاد شهرهای مسکونی پیشرو محسوب می شدند این امر در دوران پس از جنگ جهانی دوم، علاوه برشوروی سابق وبریتانیا درایالات متحده آمریکا، فرانسه و اروپای شرقی گسترش داشته و ایجاد شهرهای جدید درآنها رو به فزونی بوده است درقرن بیستم، کشور انگلستان از جمله اولین کشورهایی است که ایجاد شهرهای جدید را تحت مطالعه و اجرا قرارداد "سرکریستوفررن" و "جان آلین" افرادی بودند که طبق مراحل برنامه ریزی شده، اولین اقدام ها را درزمینه احداث شهرهای انجام دادند. این دونفر برای بازسازی شهرلندن پس از آتش سوری بزرگ آن درسال 1666 تلاش و کمک بسیاری کردند یکی از معروفترین شهرهایی که در آواخر قرن 18 طبق طرحهای مجموعه ای مستقل ساخته شده شهر واشنگتن دی سی پایتخت ایالات متحده آمریکا بود بسیاری از شهرهای جدید در زمان پذیرفته شدن طرح تاسیس شهرهای جدید پس از جنگ در بریتانیا ساخته شده اند. شهرها یی ماندد ""ریشلو" و"رن " درقرن هفدهم و هجدهم در فرانسه و شهر "دهلی نو" پس از جنگ جهانی اول درهندوستان ازآن جمله اند. (ترنر،1383).
در اوایل قرن بیستم (1898 میلادی) نظریه باغ شهرها توسط "اینزرهاورد" در انگلستان و با الهام از نظریات قبل از خود ارایه گردید این نظریه نقطه عطفی در شهرسازی معاصر و در اصل تقدم شهرسازی بر شهرنشینی محسوب گردید بعدها از این تئوری بربستر تحولات فکری و اجتماعی قرن بیستم، نظریه شهرک های اقماری،حومه های شهری، واحدهای همسایگی و بالاخره شهرهای جدید پا به عرصه وجود گذاشت (شوای 1378؛273 ). این نظریه به سرعت در اقصی نقاط جهان اعم از دنیای توسعه یافته صنعتی ، سوسیالیستی سابق وجهان سوم انتشار یافت وشهرسازی مبتنی بر طرح و برنامه ریزی قبل ازاسکان را عملی ساخت. نظریه هاوارد، برساماندهی فضای شهرهای بزرگ پراکنش صنعت و جمعیت، ارایه مسکن، اسکان شاغلین بخصوص بخش صنعت حد متناسب جمعیت و مساحت اشتغال و خودکفایی مبتنی بوده است ( شوای 1378؛275).
متعاقب نظریه هاورود، شرکت عمران باغ شهر و سپس شرکت های عمران شهرهای جدید در انگلستان جهت ساخت و سازشهر جدید به وجود آمدند اما در عرصه نظریان متعاقب و یا موازی با جهت فکری هاورد نظریات متعدد دیگری همانند نظریه شهر صنعتی تونی گارنیه ( 1917 م) نظریه پل ولف (1919م) نظریه ریمون آلوین (1922.م) نظریه لوکوربوزیه به عنوان طراح مدرنیسم و غیره به وجود آمدند ( رفیع زاده 1374،467) دراین بین بیشترین توجه به شهرهای جدید به وسیله دولت انگلستان وبه دلیل خسارات های زیاد ناشی از جنگ جهانی دوم در این کشور به وجود آمد براین مبنا کمیسیون های مختلف توسط سرمنتگیوبارلو ولردرایت ایجاد شد که سرانجام چارچوب نظری شهرهای جدید و سپس احداث آنها برای حل مشکلات شهری انگلستان و برمبنای سیاست عدم تمرکز درفضای شهری را به شرح زیر مطرح و عملی ساخت.
1-      اجتماعی خودپایدار به مثابه اجتماعی خود اتکا ومتعادل (دارای مراکز اشتغال اولیه)
2-      فاصله 40تا 50 کیلومترازمادرشهر
3-      حدمتناسب جمعیت 20 تا 60 هزارنفر
4-      ساختمان سازی روی زمین بکر
5-      جذب سرریزهای جمعیتی شهرهای بزرگ ومنطقه شهری ومهاروکنترل رشد آنها
6-      توسعه وارایه مسکن به منظور جلوگیری از بورس بازی زمین
به این ترتیب "طرح لندن بزرگ " به وجود آمد .پس ازآن نیز شهرهای جدید دراقصا نقاط جهان احداث گردیدند که توجه به توسعه مسکن (زیاری 1383؛51) وکاهش تراکم جمعیت درنواحی شهر بزرگ (مادر شهرها) ازعلل اساسی ایجاد آنها بوده است (رفیع زاده 1374،472) پس از جنگ جهانی دوم نیز تاسال 1960 ، شهرهای جدید درراستای سیاست تمرکز زدایی پیرامون برخی از پایتخت های بزرگ جهان (نمونه ، مسکو،پاریس ،کپنهاگ) ودرارتباط با راهبرد توسعه مسکن احداث گردیدند دراین دوره هم شهرهای جدید صنعتی به منظور اسکان شاغلین بخش صنعت وارایه مسکن بیشتر دربلوک سوسیالیستی سابق احداث گردیدند دردوره 70-1960، شهرهای جدید به منظور ابرازهایی برای ساماندهی فضای ملی ، برنامه ریزی منطقه ای وسیاست تمرکز زدایی جمعیتی واقتصادی درنقاط مختلف جهان ایجاد شدند .احداث پایتخت های جدید درکشورهای درحال توسعه (نمونه شاندیگار، برازیلیا،اسلام آباد) گونه ای از این شهرهاست درارزیابی این دوره ، مسائلی همچون قطبی شدن الگوی مراکز سکونتی" .برهم خوردن "تعادل منطقه ای " وایجاد "شکاف میان مناطق " پدید آمد (احمدی 1372،333)
به طور کلی ، ارزیابی نقش وعملکرد شهرهای جدید درارتباط با توسعه شهری درنقاط مختلف جهان میتوان گفت با توجه به شرایط اقتصادی – اجتماعی کشورهای مختلف ،دستاوردهای گوناگونی داشته اند برای مثال شهرهای جدید انگلستان 3 درصد مشکل مساکن مورد نیاز بریتانیا و12 درصد از سرریز جمعیت را دردوره 70-1951 حل کرد( رفیع زاده 1374) آمریکا درحل مشکل مسکن طبقات کم درآمد از طریق شهرهای جدید تسهیلات کمی را برای ای امر فراهم کرد. درشوروی سابق نیز تازمان گوربا چف سیاست توسعه شهرهای جدید با موفقیت همران بوده واین نظریه به عنوان نظریه ای تمرکز زدایی پذیرفته شده بود ( زیاری 1383،73)
درلهستان ومجارستان این سیاست مشکلاتی را به وجود آورد به طوری که این دوکشور به سوی سیاست وراهکار توسعه شهرهای کوچک ومیانی روی آورده وسیاست شهرهای جدید را کنارگذاشتند . سیاست شهرهای جدید درآمریکا لاتین جواب نداد وبرای کشورهایی مانند برزیل نیز باعث رواج زاغه نشینی شده وعدم تعادل اقتصادی – اجتماعی را به بارآورده است دراردن نیز این سیاست تنها 3 درصد مشکل مسکن را حل نموده وامروزه درشرف ادغام بامادرشهر گام برمی دارند همچنین مصردربعد جذب جمعیت شکست خورد .درهند به علت عدم تطابق با سنت فرهنگی وحیات عملکردی هند وپرهزینه بودن ، به عنوان یک کالای لوکس شکست خورده است (نمونه شاندیکار) دربنگلادش وکره جنوبی درزمینه اسکن شاغلین بخش صنعت جواب داد اما درکره جنوبی بیشترنقش خوابگاهی دارند درآفریقا هم به علت عدم تطابق با فرهنگ بومی وپرهزینه بودن پیامدی جزفقر وزاغه نشینی نداشته است (پورمحمدی 1383،آتک وامکو ایران وهمکاران 1378)
با بررسی روند پیدایش وتحولات شهرهای جدید دیده می شود که شهرهای جدید دردنیای امروز از دو جهت مورد توجه قرارداداشته است یکی به منظور کاهش تمرکز جمعیت وفعالیت درشهرهای بزرگ است ودیگری به عنوان راه حلی برای کاهش مشکلات زندگی شهرها (شیعه 1385)، طرح شهرهای جدید ازآن جهت مورد توجه قرار گرفت که ضمن پذیرش صنعت، روال زندگی انسانی نیز مبنای تازه ای بیابد.
جلوگیری از فرسایش مراکز شهری ودسترسی به زمینه هایی که ضمن برقراری ثبات دررفع نیازمندی های شهری جدید ، به عنوان عاملی درایجاد ارتباط با دیگر نقاط دنیا نیزمحسوب می شود ا زجمله دلایل دیگر درگسترش شهرهای جدید است ازهمین روی وجود راه های ارتباطی درمتصل ساختن شهرهای جدید به نقاط مختلف اهمیت فراوانی داشته است . شهرهای جدید اروپایی و آمریکایی به طور عمده درکنار رودخانه های قابل کشتیرانی وخطوط آهن شکل گرفته اند ازجمله اهداف ایجاد شهرهای جدید دربعد ملی ومنطقه ای زا باید دراسکان وتوزیع جمعیت در مقیاس کل کشور، ایجاد ارتباط شهرجدید با مراکز اشتغال، کاستن از باز خوابگاهی شهر اصلی و تمرکز زدایی درمسیر اهداف بازسازی شهری دانست ( مرلن 1365) شهرجدید به عنوان راه حلی به منظور اعتدال بخشی در استقرار جمعیت و کار و فعالیت در سطح منطقه ای تلفی می گردد.
سیاست شهرهای چدید درکشورهای جهان سوم ، بیشتر برای اجرای راهبرد عدم تمرکز، انتقال سرریزجمعیت، آمایش سرزمین، ایجاد قطب رسد توسعه ناحیه ای، انتقال مراکز اداری، سازماندهی فضایی شهرهای بزرگ به کار گرفته شده ونتایج گوناگونی به بارآورده است درمجموع این شهرها درارایه مسکن اقتصادی به اقشارکم درآمد موفق بوده اند ولی چون دربسیاری موارد ساختار فیزیکی و اجتماعی ناسازگار با محیط بومی بوده اند، باعث شده است به عنوان راه حلی پرخرج تلفی گردند. همچنین بایستی این امرنیزمورد توجه قراردداد که عدم موفقیت بسیاری از آنها درمحلی بودن سیاست، عدم برنامه ریزی ساختار در ارتباط با اهداف تشکیل وبدون درنظرگرفتن راهبردهای جامع منطقه ای وناحیه ای براساس طرح تدونی شده می باشد به صورت کلی و بانگاهی به تجارب کلی شهرهای جدید می توان گفت که شهرهای جدید درزمینه های زیادی موفق بوده اند اما اشتباهاتی نیز دردهه 1940 تا 1950 برای این تجارب درجهان صورت گرفته که باید ازآنها درس آموخت درادامه برای نمونه طرح ها واقدامات چند شهر جدید به عنوان نمونه مورد بررسی قرار گرفته است.
                                                                                                                               دفتر معماری شهرسازی