می توان فرضیه تحقیق را یک حدس علمی یا پیش داوری دانست که بوسیله ی جمع آوری حقایقی که منجر به قبولی یا رد آن فرضیه می شود مورد آزمایش قرار می گیرد. ...

در این قسمت توضیحاتی پیرامون ضرورت داشتن فرضیه و ویژگی های آن و نیز نحوه ارائه سوالات مهم در تحقیق ارائه می گردد .

قدرت تصور در انسان یکی از ویژگیهای مهم می باشد این قدرت به فرد امکان می دهد تا در مورد موضوعات مختلف بیاندیشد، حدس بزند، تصویر ذهنی ایجاد کند و راه حل های مختلف پیشنهاد کند. در تحقیق به روش علمی که حول محور یک مسئله یا مشکل صورت می پذیرد، از این قدرت تصور و حدس ذهنی برای تدوین یک یا چند فرضیه برای نتیجه تحقیق استفاده می شود.

از این رو می توان فرضیه تحقیق رایک حدس علمی یا پیش داوری دانست که بوسیله ی جمع آوری حقایقی که منجر به قبولی یا رد آن فرضیه می شود مورد آزمایش قرار می گیرد. به عبارت دیگر فرضیه تحقیق حدس بخردانه ای درباره رابطه دو یا چند متغیر است. فرضیه ها به صورت جمله اخباری بیان می شود و نشانگر نتایج مورد انتظار است.یک فرضیه هیچ گاه اثبات و یا ابطال نمی شود، بلکه بر اساس داده های بدست آمده فقط تأیید یا رد می شود .

گاهی اوقات از یک فرمول برای بیان فرضیه استفاده می شود، بدین شکل که:” اگر چنین و چنان رخ دهد چنین و چنان خواهد شد” . این تعبیر ساده و روان به محقق امکان می دهد تا بتواند در جریان تدوین مسئله تحقیق خود، فرضیه ای مناسب که به طور قطعی با کل پژوهش او در ارتباط خواهد بود، بیان نماید. نکته با اهمیت در اینجا آن است که محقق باید دقت نماید که در جریان انجام تحقیق، او صرفاً قصد آزمایش فرضیه را دارد نه اثبات آن، البته چنانچه در پایان تحقیق، نتایج حاکی از اثبات فرضیه او بود می تواند آن موضوع به شکل یک بحث علمی مورد عنایت قرار دهد.

در هنگام بیان فرضیه محقق به بررسی روابط بین متغیرها می پردازد. به طور متداول این بیان به سه شکل صورت خواهد گرفت:

- بررسی رابطه علت و معلولی بین دو یا چند متغیر

- بررسی همبستگی و شدت آن بین دو یا چند متغیر

- بررسی و مقایسه میزان تفاوت تأثیر دو یا چند متغیر بر یک یا چند متغیر

محقق برای تهیه فرضیه مناسب تحقیق عمدتاً از منابع علمی در اختیار خود کمک خواهد گرفت. یافته های علمی قبلی که در زمینه موضوع تحقیق انجام گرفته است یکی از منابع اصلی برای تهیه فرضیه است. همچنین تجربیات شخصی فرد محقق می تواند نقش مهمی را در این زمینه ایفا نماید.

بیان یک فرضیه ممکن است به شکلی مثبت انجام شود که در آن رابطه بین دو یا چند متغیر یا تفاوت بین آنها بصورت احتمالی و به شکل خبری مثبت بیان می شود.

گاهی در فرضیه منکر وجود رابطه بین متغیرها شده و آنرا به شکل جمله خبری منفی بیان می نمایند.

ملاکهای مختلفی برای یک فرضیه خوب برشمرده اند که مهمترین آنها عبارتند از:

- روش ، معین و مشخص

- داشتن حدود مشخص ،کوتاه و مختصر

- قابلیت اندازه گیری داشتن

- قابل فهم بودن (تعریف مناسب و خوب)

- بیان بر اساس تئوری ها و نظریه های موجود

مرتبط بودن با عنوان تحقیق

یک نکته قابل توجه در مورد دانشجویان بویژه در دوره های کارشناسی ارشد آن است که در نوشتن فرضیه برای طرح تحقیق خود دچار این چالش می شوند که آیا در طرح تحقیق نیز باید ” فرضیه آماری صفر یا خنثی (H₀) ” و نیز” فرضیه تحقیق یا ( H₁ ) ” را بنویسند یا خیر؟ پاسخ آن است که در طرح تحقیق صرفا نیاز به نگارش ” فرضیه تحقیق ” وجود دارد و به ” فرضیه آماری خنثی یا صفر” که در آن هرگونه تفاوت یا تغییری رد می شود نداریم. در حالیکه در” فرضیه تحقیق ” پیش بینی و جهت گیری محقق نشان داده می شود.

نکته دوم و ضروری آنکه ” فرضیه تحقیق ” را به دوگونه می توان نوشت:

-فرضیه دو دامنه: که اختلاف را بدون در نظر گرفتن سمت و جهت آن بیان می کند.

(مثال) بین شرکت در دوره های آموزشی- ترویجی و پذیرش نوآوری های مربوط به سیستم های آبیاری پیشرفته توسط کشاورزان شهرستان کرج رابطه معنی داری وجود دارد.

- فرضیه یک دامنه : که جهت گیری محقق را در نوع تفاوت بیان می کند.

(مثال) بین نوع مالکیت منبع آب و پذیرش نوآوری های مربوط به سیستم های آبیاری پیشرفته توسط کشاورزان شهرستان کرج تفاوت معنی داری وجود دارد.

لازم است به ذکر است که مطالعات تحلیلی و تجربی به طور اصولی نیازمند به داشتن فرضیه هستند و این یک الزام منطقی است لیکن در مطالعاتی که صرفاً به صورت توصیفی انجام می شوند نیازی بداشتن فرضیه نیست بلکه در این گونه موارد از سوالات مهم برای تدوین آنچه باید مورد اندازه گیری قرار گیرد استفاده می نمائیم.

فرضیه و سؤالات مهم عمدتاً از اهداف تحقیق حاصل می شود بویژه در مورد سوالات مهم باید دقت نمود که با دقت در هدف نوشته شده باید سؤالاتی را تهیه نمود که با پاسخ بدانها بتوانیم به هدف موردنظر دست پیدا کنیم. بدیهی است در مورد تحقیقات تجربی و تحلیلی که معمولاً حول یک سوال مشخص و رسیدن به پاسخ آن انجام می شود. فرضیه ما هم در همان مسیر و در پاسخ به سوال تحقیق تدوین خواهد شد. نکته حائز اهمیت در نوشتن سوالات مهم آن است که باید دقت نمائیم در حد ضرورت سؤالات را مطرح نمائیم .