یک رشته از جشن های ایرانی جشن آتش بوده است که میان اقوام هند و ایرانی و هند و اروپایی سوابق و نظایر بسیار داشته و دارد.از جمله جشن های مهم آتش در ایران جشن سده و جشن سوری (چهار شنبه سوری) و آذرگان و شهریورگان است.دو جشن نخست بیشتر جنبه ملی داشته و مربوط می شود به اعتقادات عامه با آمیزه هایی از سنن دینی اما دو جشن اخیر بیشتر جنبه دینی داشته و امروزه دیگر معمول نیست وبه فراموشی سپرده شده است.یک رشته از جشن های ایرانی به سبب تقارن و برخورد نام به روز و ماه برگزار می شد.روز چهارم هر ماه شهریور نام دارد.و در روز چهارم از ماه شهریور که برخورد نام ماه و روز وجود دارد جشن گرفته می شود و شهریورگان است.شهریور میان امشاسپندان یا ملایک و ایزدان شش گانه دین زرتشتی از لحاظ مرتبت و مقام دومین است.نخست بهمن و دوم شهریور.این واژه در اوستا به گونه خشتروئیریه آمده که جز اول به معنی کشور و پادشاهی و جز دوم به معنی آرزو شده است به مفهوم پادشاهی یا کشور آرزو شده و مجازا به مفهوم عام از آن بهشت نیز اراده شده است.هر یک از امشاسپندان دارای دو وجه مادی یا زمینی و معنوی است.شهریور در مفهوم معنوی خود اشاره است به قدرت و شهریاری مطلقه اهورا مزدا اما در صورت مادی یا زمینی خود نگهبان و سرپرست فلزات است در جهان و جنگ ابزار ها و سلاح ها.

روشن نیست چرا شهریورگان از شمار جشن های آتش به شمار رفته است چه بسا که جشن محلی بوده مربوط به ایالتی از ایران که درگاه شماری آغاز ماه شهریور مصادف با آغاز زمستان می شده است.ابوریحان بیرونی می گوید:خورشید موبد گفته که از آذر جشن روز اول این ماه بود...و این عید از روزهایی است که مردم تخارستان آن را معمول می داشتند و این آتش را برای تغییری که در هوا پیدا شده که اول زمستان است می افروختند ولی در زمان اهل خراسان این عید را در آغاز پاییز می گیرند و این روز،روز مهر است که اول گهنبار پنجم است و آخر آن روز بهرام است و در این روز خداوند جانوران را آفرید و نام آن را مدیا میریم (=منیذ یائیریه-مید یارم-در دی ماه (شانزدهم تا بیستم)).

چه بسا که شهریورگان که آذر جشن نامیده می شد،همان جشن آذرگان یا جشن ویژه آتش است که در روز نهم از ماه آذر برگزار می شد.آنچه که ابوریحان درباره این جشن آورده آن است که معنی واژه شهریور دوستی و آرزوست:زادویه گفته استکه این روز را آذر جشن می گویند و این روز برای آتش هایی که در خانه مردم است عید است و این عید در قدیم آغاز زمستان بوده و در این عید آتش های بزرگ در خانه ها می افروختند و عبادت خداوند و ستایش او را زیاد می نمودند و برای صرف غذا و دیگر شادمانی ها به گرد هم جمع می آمدند و این آتش را برای رفع سرما و خشکی که در زمستان حادث می شود می افروختند و می گفتند انتشار حرارت چیزهایی را که برای نباتات زیان آور باشد دفع می کند.

اما گردیزیگونه ای نوشته که آذر جشن و شهریورگان در همان آخر تابستان بوده نه آغاز زمستان:این روز شهریورگان را آذر جشن گویند زیرا که او اندر آخر ایام تابستان است و او اول تغییر هوا بود و میل کردن آن به سردی و رغبت مردمان به آتش افروختن پیش خویش.هرگاه سال خورشیدی درست و به هنگام خود باشد به هیچ وجه آخر تابستان و یا چهارم شهریور از لحاظ تغییر و دگرگونی هوا موقعیتی نیست که میل به آتش افروختن در مردو بیدار شود بلکه این میل در اواخر پاییز یا همان جشن آذرگان باشد که به مناسبت عدم محاسبه کبیسه جا به جا شده باشد نمی توان به قاطعیت سخن گفت هرچند که کلام و اشاره ابوریحان بیرونی در تایید این نظر است.

در سطور گذشته اشاره شد که به موجب عدم محاسبه کبیسه ها امکان این که دو آذر جشن یکی باشد بعید به نظر نمی رسد.آذر جشن باید در آغاز زمستان یا اواخر پاییز برگزار گردد.هرگاه تقویم درست باشد و کبیسه اجرا گردد آذر جشن در جای خود یعنی نهم ماه آذر یا اوایل دی ماه برگزار می شود.اما این که ابوریحان آورده به نقل از گفته زادویه که از آذر جشن اول شهریور می بوده و یا چهارم آن هنگامی است که به موجب عدم اجرای کبیسه نوروز و اعتدال ربیعی یعنی آغاز بهار و قرار گرفتن خورشید در برج حمل در سال سیار بود و آغاز بهار یا بهار جشن=وهار جشن مصادف با اول آذر ماه می شد.به همین جهت با توجه به آن که آذر اول بهار محسوب می شد متوجه می شویم که اول شهریور آغاز زمستان بوده که آذر جشن را برپا می کردند.

                                                                            منبع:     برگرفته از ماهنامه صاعقه